Kemâl kavramı bağlamında Gazzâlî düşüncesinde eğitim

Abstract

Eksik fakat tamamlanma isteği ile dünyaya gelen insan, ömrü boyunca farklı yetkinlik arayışlarının peşinden gitmektedir. Eğitimin bu yetkinlik arayışının neresinde olduğu ya da olması gerektiği sorusu, tarih boyunca pek çok düşünürün gündeminde olmuştur. Bu çalışma insanın kemâlinin anlamı, imkânı, sınırı ve bu kemâli elde etmenin yollarını Ġazzâlî’nin perspektifinden ele almaktadır. Bu çerçevede en temelde “İnsanın aslî tabiatı onun kemâline nasıl etki eder?” ve “İnsanın kemâli elde etmesinde eğitimin rolü nedir?” sorularına cevap aramaktadır. Ġazzâlî düşüncesinde eğitimle amaçlanan, insanın varlığının hakikatini kavramasını ve bu sayede nihâî mutluluğu olan kemâlini elde etmesini sağlamaktır. Bu kemâli elde etmenin yolu ilim ve ameldir. İnsanın kalıcı mutluluğu anlamına gelen bu kemâlin derecesi, kişinin yaratıcısına dair bilgisini ifade eden maʿrifetullâha erişmesi ölçüsüncedir. Ġazzâlî düşüncesi ve bu düşüncenin beslendiği felsefî ve tasavvufî kaynakları tetkik eden çalışmada, insanın kemâli ve bu süreçte eğitimin rolü bağlamında ortaya konan temel tespitler şunlardır: İnsan, fıtrat ve mizâc olarak ifade edilen aslî tabiatlarla dünyaya gelir. Bu tabiatlar insana belli potansiyel ve yatkınlıklar sağlar. Eğitim ise bu potansiyellerin farkına varılmasını (idrâk), açığa çıkarılmasını (keşf) ve söz konusu yatkınlıkların mutedil olana yönlendirilmesini ifade eder (tevcîh). Bu üç temel üzerinde işleyen eğitim süreci, tedricî davranma ve kişilere özgü nitelikleri göz önünde bulundurma ilkeleri doğrultusunda ilerlemelidir.

Man that comes into the world as an imperfect being has desire to be perfect. For this reason he/she strives to attain perfection. Many thinkers have asked questions regarding place of education in seeking perfection throughout history. This research approaches the meaning, possibility and limits of human perfection and the ways of attaining this perfection from al-Ghazâlî’s perspective. In this context, it seeks answers to these main questions: “How does human nature affect his/her perfection?”, and “What is the role of education in the context of achieving human perfection?”. According to al-Ghazâlî’s thought, the aim of the education is to make human being able to realize the reality of his/her being and support him/her to attain the perfection that is his/her final goal. The way of attaining the perfection is the knowledge and the action. The level of this perfection that means human’s eternal happiness is evaluated based on the amount of human’s knowledge of his/her Lord [maʿrifetullâh]. This study that analyzes al-Ghazâlî’s thought and its philosophical and the Sufi sources, presents evaluations regarding human perfection and the function of education in human perfection: Human being comes into the world with two natures: temperament [fitrah] and disposition [mizâj]. These natures provide some potentials and abilities for him/her. Education makes human being able to be aware of and discover these potentials, and to direct these abilities to the desired ways. For al-Ghazâlî the education should be implemented based on the principles of gradation and uniqueness of the individual.