Gazâlî'de din ve devlet ilişkisi

Abstract

Günümüzde İslam toplumlarındaki din-devlet ilişkileri yorumlanırken konunun tarihi arka planının dikkate alınmadan işlenmesi, önemli bir problem alanı oluşturur. Her toplumun din-siyaset tecrübesi bir diğerinden farklıdır. Kurumsal yapısı ve tarihi gelişimi farklı olan İslam kültürünün, yeterince irdelenmeden, Batı kültür kavramları ile nitelendirilmesi daima karışıklıklara ve fikri tartışmalara neden olmaktadır. Bu açıdan İslam toplumlarındaki din-devlet ilişkilerini anlamak için özellikle İslam tarihi boyunca gelişen tarihi gelişmeleri ve önemli tecrübeleri değerlendirmek gerekir. Çalışma da, bu bakış açısıyla XI. yüzyılda yaşamış bir İslam düşünürü olan Gazâlî'nin, din-siyaset, din-devlet ilişkisi hakkındaki görüşleri incelenmiştir. Giriş kısmında, araştırmanın konusu, önemi, amacı ve metodolojisi yanında ayrıca Gazâlî'nin dönemi, hayatı ve ilmi şahsiyeti hakkında bilgiler verilmiştir. Birinci Bölüm'de araştırmanın temel konusu olan din ve siyaset/devlet ilişkilerine değinilmektedir. İkinci Bölüm'de ise Gazâlî'nin eserlerinden hareketle onun din ve devlet ilişkisine dair düşünceleri incelenerek yorumlanmaya çalışılmıştır. Gazâlî'nin yaşadığı dönemde, din ve devlet ilişkisi sosyal ve siyasi hayatın önemli bir boyutunu oluşturmaktadır. Niteliklerini kaybeden bir hilafet kurumu ile İslam toplumunda giderek kendini hissettiren ve siyasal bir güç olarak beliren Selçuklu sultanları bu ilişkinin iki tarafı olmuşlardır. Gazâlî, böylesi bir sosyal değişmenin topluma olumsuz yansımalarını görmüş ve bu iki kurum arasındaki ilişkilere dair önemli teoriler geliştirmiştir. Gazali, din ve devlet ikilemi yerine "din ve devlet" işbirliğini teklif ederek, dini, dünya ve âhiret hayatının saadeti için önemli bir araç olarak düşünmektedir. Devleti ise onun koruyucusu ve uygulayıcısı olarak görmektedir. Bu bakımdan din açısından devletin zorunluluğu üzerinde durmakta, her iki kurumu ikiz kardeş ilan etmektedir.

Interpretation of the relationships between Religion and State in the Islamic societies, without considering historical backgrounds constitutes an important problematic area. Every society has a different experience with religion and state. Defining the Islamic culture which has different institutional structure and historical development by Western terms cause confusions and discussions. Therefore, in order to understand relationships between religion and state in the Islamic societies, it is necessary to evaluate experiences and developments throughout Islamic history. This study scrutinize al- Ghazali's views, an Islamic thinker lived in XI'th century, about religion-politics and religion and state. In the introduction, sections such as subject of the study, its importance and aims and methodological aspects, Ghazali's era, his life and scientific personality are placed. Topic of the relationships between state and religion which is the main issue of the research constitutes the first section. In the second section of the research, Ghazali's ideas about relationship between religion and state are interpreted by referring his studies. Relationship between religion and state was an important dimension of the social and political life of his era. The both side of this relationship were Princess of the Seljuks who are political power of this era and Caliphate institution which lose quality. Ghazali saw the negative consequences of such a social change and developed theories about the relationships between two institutions. Ghazali consider religion as an important mean for the happiness in this world and the hereafter and suggests cooperation between religion and state instead of the clash. Also he sees the state as a defender of the religion and provider of the religious life. Therefore, he emphasized the necessity of the state for the religion and announced that state and religion is twin brother.