İbnü'l-Cevzî'nin Tefsîru Lüğati'l-Kur'an'ının tahkîki ve tahlili

Abstract

Kur'ân-ı Kerîm'in doğru anlaşılması için yapılan çalışmalar arasında Kur'ân sözlüklerinin ayrı bir yeri vardır. Hatta ilk dört asır içerisinde yapılan çalışmalar içerisinde bu türden eserlerin oranı sonraki dönemlere nispetle bir hayli fazladır. Bu eserler garîbü l-Kur'ân, el-vücûh ven-nezâir, lüğatül-Kur'ân, maânil-Kur'ân hatta mecâzül-Kur'ân gibi isimlerle adlandırılmıştır. Son zamanlarda artan tahkik çalışmaları bu eserlerin büyük bir kısmını günümüze taşımış ve ilim adamlarının istifadesine sunmuştur. İslam dünyasının ilmî bakımdan en münbit bölgelerinden biri olan Irak coğrafyasının merkezinde, Bağdâdda doğup burada yaşayan İbnül-Cevzî de Kur'ân'ın doğru anlaşılması için yukarıda isimleri verilen Kur'ân sözlüğü türünden eserler kaleme almıştır. Üzerinde çalıştığımız ve baştan dâl harfinin sonuna kadar tahkikini yaptığımız eser de bu türden bir eserdir. Adı kütüphane kayıtlarında Tefsîrü Luğatil-Kur'ân olarak geçen eser muhtemelen onun Nüzhetü'l-a'yunu'-nevâzir fî ilmi'l-vücûh ve'n-nezâir adlı meşhur kitabının yeniden düzenlenmiş bir versiyonudur. Zira özellikle ha harfinden sonra her iki eser arasında büyük benzerlik bulunmaktadır. Süleymaniye Kütüphanesinin Şehid Ali Paşa bölümünde (nr. 116, 151 vr.) bulunan ve tahkiki tarafımızdan yapılan bu tek nüsha eser görüşümüzü destekleyen ayrı bir delildir. Belki de eser bir başkası tarafından İbnül-Cevzînin Nüzhetü'l-a'yunu'-nevâzir adlı bu önemli eserinden yararlanılarak yeni bir kitap olarak düzenlenmiştir.Tez çalışması iki ana kısımdan oluşmaktadır. Türkçe kısımda hem müellif hem konu hem de eser ile ilgili bilgi sunulmuş ve konular tartışılmıştır. Arapça bölümde ise ilmi eser neşri kuralları çerçevesinde bir tahkik çalışması gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmanın Kur'ân kelime ve kavramlarının doğru anlaşılmasına katkı sağlayacağı ümit edilmektedir.

Dictionaries of the Quran have great importance in the studies carried for the correct understanding of the Holy Quran. Moreover, the rate of this kind of works among the studies in the first four centuries of Quran is much more than the studies in the later periods. These works are titled as Gharib al-Quran, al-Wujuh wa al-Nadhair, Lugat al-Quran, Maani al-Quran and also Majaz al-Quran. Studies which increased in recent times have carried a large part of these works to this day and served them to scholars use. Ibn al-Jawzi, who was born and lived in Baghdad, the center of Iraq which was one of the most productive regions of Islamic world in terms of Islamic science, Wrote books such as Quran dictionaries, their titles given above, for correct understanding of Quran. The book which is studied and examined by us until the end of letterd (dal) is accounted among such works. The book registered as Tafsir Lugat al-Quran in library records is probably a rearranged version of his famous book Nuzhat al-A`yun al-Nawadhir fi Ilm al-Wujuh wa al-Nadhair, because especially after letterh (haa) there is a great similarity between the two books. This book, remaining in single copy in Sehid Ali Pasa (nr. 116, 151) section of Library of Suleymaniye and examined by us, is another evidence supporting our view. Maybe the book was written by someone else by using Ibn al-Jazwees important work Nuzhat al-A`yun al-Nawadhir fi al-Wujuh wa al-Nadhair. The thesis study consists of two main parts. Information regarding the author, subject and the book is presented and subjects were discussed in the Turkish part. An examination study was carried within the frame of rules of publishing a scientific work in the Arabic part. We hope this study will provide a contribution in correct understanding of Qurans words and concepts.