İbn Nâkıyâ'nın "El-Cümân" adlı eseri çerçevesinde Kur'ân'da teşbîh

Abstract

Kur'ân, nâzil olduğu dönemde belâgatın revaçta olması nedeni ile muhteşem bir belâgat ve i‘câz mucizesi olarak indirilmiştir. Dolayısıyla Kur'ân lafızları ve âyetleri, belâgatta ve i‘câzda edebî erişilmezlik seviyesinde olmalarıyla birlikte, manayı ifade etmede insanı hayranlığa sevk eden pek çok dil inceliği ve anlam derinliklerini bünyesinde barındırır. Manayı, insanın zihnine yaklaştırma ve farklı boyutlarıyla ortaya koymada çokça kullanılan teşbîh, bir söz sanatı ve anlatım tekniği olarak Kur'ân'da farklı çeşitleriyle ve benzer olanlarıyla birlikte yaklaşık yüz kırk iki âyette yer almaktadır. Teşbîh, aralarında ya hakîkaten ya da mecâzen münasebet bulunan şeyleri birbirine benzetmektir. Kur'ân ilimlerinde, Kur'ân'ın İcâzı konusuyla bağlantılı olarak ele alınan teşbîh konusu Arap Edebiyatı'nda (Belâgat) Beyân İlminin ilk konusu olarak işlenmiştir. Hicrî V. asırda, Bağdad'da yaşamış olan Ebû Kâsım Abdullah b. Muhammed b. el-Hüseyin b. Davud b. Nâkıyâ el-Cümân fî teşbîhâti'l-Kur'ân adlı eserinde, Kur'ân'daki teşbîhle-ri, Bakara sûresinden başlayarak Fîl sûresine kadar otuz altı sûre başlığı altında elli üç âyet çerçevesinde, ele alınan teşbîhe benzer teşbîhin yer aldığı diğer âyetlere de yer vermek sûretiy-le incelemiştir. Sûrelere göre tertip edilmiş olan bu eserde, öncelikle konu edilen teşbîhin yer aldığı âyete yer verilmiş, sonrasında âyette açıklanmaya ihtiyaç gösteren lafızlar incelenerek, lügavî tahlile tabi tutulmuştur. Âyeti âyetle, hadisle, rivâyetle tefsir ve şiirle istişhat metodunun kullanıldığı eserde, nüzûl sebepleri ve kıraat farklılıklarına da yer verilmiş, konu müellif tarafından da açıklanmıştır. Eser, bu şekilde müstakil olarak Kur'ân'da teşbîh konusunun işlendiği, döneminin kültür birikimini ve Kur'ân'a bakışını günümüze ulaştıran ve Kur'ân'ın anlaşılmasına ışık tutan önemli bir kaynak olma özelliği göstermektedir.

The Quran, is the most miraculous remark dispatched as an excellent pattern of balaghah (rhetoric) and ijaz in view of the fact that the balaghah is the most popular in the age the Quran appeared. Hence, the Quranic terms and verses, in addition to their literary beauty, contain numerous linguistic features to express the meaning, leading one to be filled with great admiration. Tashbih, employed extensively in familiarizing one's mind with the meaning and introducing the meaning with a lot of its aspects, as an art of remark and a technique of explanation is available in the hundred and forty two verses of the Quran with different sorts and with similar expressions. The tashbih, on the other hand, is the resembling things among which there are metaphorically or really relations. The tashbih as a subject dealt with in relation with the ijaz of the Quran in the Sciences of Quran is studied in Arabic literature (balaghah) as the first article proposed in the context of the Ilmu al-Bayan (balaghah). In his book called el-Cumân fî teşbîhâti'l-Quran Ebû Qâsım Abdullah b. Muhammed b. Nâqıyâ, lived in Baghdad in the fifth century of Hegira, examined the similes in all of the surah of Quran between the Baqara and the Fil, under the thirty six surah topics and in the context of fifty three verses, considering the orders of surah, referring to the other verses with similes of the same kind. Initially, the verse of Quran including the topic tashbih is given place in the book, which is arranged with respect to surah order. Later on, by studying the remarks which require to be explained in the verses, they are submitted to semantic analyses. In the book, where the method of istishhaad a verse with a verse, hadith, riwayah, tafsir, and poem is adopted, are introduced the nuzul reasons and the reading varieties. Besides, the main topic is also clarified with the author's own ideas. The text exists as a significant source book in that the subject of tashbihat at the Quran is autonomously studied in a manner previously mentioned in this book, and the book conveys the cultural collection and the evaluation of the Quran of its era to nowadays.