Ayçiçeğinde (Helianthus annus L.) CMS ve restorer hatların genel ve özel uyum yeteneklerinin belirlenmesi

Abstract

Bu araştırma Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümünde geliştirilen 5 ana (stoplazmik erkek kısır) hat ile 5 baba (restorer) testerin Line x Tester deseninde melezlenmesiyle oluşan populasyondaki genetik yapıyı incelemek, F ı melez gücünü ve yüksek genel ve özel uyum yeteneğini gösteren ebeveynleri ve melezleri seçmek amacı ile yapılmıştır. Bu çalışma 1992 yılında Bursa'da yürütülmüştür. Oluşturulan melez populasyonda bitki boyu, tabla çapı, 1000 tohum ağırlığı, tek tabla verimi, tohum verimi ve kabuk oranı gibi özelliklerde Line x Tester analiz yöntemi ile uyuşma yeteneği etkileri, gen etkileri incelenmiş ve F ı döllerinde melez azmanlığı ölçülmüştür. Ayrıca hibritlerde orobanş yoğunluğu testleri yapılmıştır. Bitki boyu, tek tabla verimi ve tohum verimine ilişkin özelliklerde hatlara ait varyanslann; yine bitki boyu, tabla çapı, 1000 tohum ağırlığı, tek tabla verimi kabuk oranına ilişkin özelliklerde testerlere ait varyanslann istatistiki olarak önemli olduğu bulunmuştur. Hat x tester interaksiyonuna ilişkin varyanslann tohum verimi, tabla çapı tek tabla verimi özelliklerinde önemli düzeyde olduğu belirlenmiştir. Bitki boyu ve 1000 tohum ağırlığında genel uyum yeteneği varyansının yüksek çıktığı ve bu karakterlerde eklemeli genlerin etkin olduğunu; tabla çapı, tek tabla verimi ve tohum veriminde özel uyum yeteneği varyansının daha yüksek çıktığı ve anılan bu karakterler üzerine de eklemeli genlere göre dominant genlerin daha etkin olduğunu saptanmıştır. Kabuk oranına ilişkin incelenen genel uyum yeteneği ve özel uyum yeteneği varyanslannın eşit olmasına rağmen G.U.Y. varyansının istatistiki olarak önemli çıkması sözkonusu özellikler üzerinde eklemeli genlerin etkili olduğunu göstermektedir. İncelenen karakterlerde heterotik etkilerin düşük düzeyde olduğu bulunmuştur. Bununla birlikte tek tabla verimi ve tohum verimi bakımından olumlu yönde ve yüksek derecede heterosis ve heterobeltiosis değerleri elde edilmiştir. Gözlenen tüm karakterler bakımından üstün genel uyum yeteneği gösteren ebeveynler ve tabla çapı, tek tabla verimi, tohum verimi bakımından üstün özel uyum yeteneği gösteren hibrid kombinasyonlar ortaya çıkarılmıştır. Bitki boyu için 3 ve 7; tabla çapı için 2, 10; tek tabla verimi için 3, 6; bin tohum ağırlığı için 6, 2, 3; tohum verimi için 1, 5, 6, 10; kabuk oranı için 4, 10 no'lu hatların ve testerlerin en iyi genel uyum yeteneği gösteren ebeveynler olduğu belirlenmiştir. Elde edilen melezlerin oluşturduğu populasyonda tohum verimi için 1x7, 4x10, 1x6, 5x9; bitki boyu için 2x7, 3x7, 3x9, 4x7; tabla çapı için 5x8, 1x10, 4x10, 2x9, 2x6; bin tohum ağırlığı için 1x6, 2x6; tek tabla verimi için 3x7, 2x6 kabuk oranı için ise 3x9, 1x8, 1x10, 2x10; melez kombinasyonlarının en iyi özel uyum yeteneği gösteren ümit var melezler oldukları saptanmıştır. Çalışmada elde edilen melezlerin orobanş frekans değerleri 0,00 -20,01; intensiteleri 0,0 - 4,8; saldın dereceleri 0,00 - 0,87 arasında değiştiği saptanmıştır. Bu değerlere göre melez döllerin orobanşa toleranslı olduğu sonucuna varılmıştır.

This study was conducted to search the genetical structure of a sunflower population involving 25 experimental Fi hybrids from crossing five female (cms) Lines to five male (restorer) testers. Additionally, using, Line x Tester analysis method, the genetical and specific combining abilities of the parents were also studied. In the population meutioned above, the most important characters such as plant heigh, head diameter, 1000 seed weight per head, seed yield and husk percentage were observed and Broomrape resistance was tested in Fi hybrids. According to results of the Line x Tester analysis, it was determined that the parents with number as 3 and 7 for plant heigh; 2 and 10 for head diameter; 6, 2, 3 for 1000- seed weight; 3 and 6 for seed yield per head; 1, 5, 6, 10 for seed yield and 4 and 10 for husk percentage were the parents having highest general combining abilities. It was also determined that the Fi hybrids numbered as 2x7, 3x7 3x9, 4x7; for plant heigh; 5x8, 1x10, 4x10, 2x9, 2x6 for head diameter; 1x6, 2x6 for 1000-seed weight; 2x6 and 3x7 for seed weight per head; 1x6, 1x7, 4x10, 5x9 for seed yield and 3x9, 1x8, 1x10, 2x10 for husk percentage were the Fi hybrids having best specific combining abilities and the promising crosses All the Fi hybrids toleranced to Broomrape.