Azerbaycan’ın Osmanlı, Rusya ve İran ile dini ilişkileri (XIX. yüzyıl)

Abstract

Azerbaycan Türkleri XIX. yüzyılda önemli siyasi ve dini değişikler yaşamışlardır. Bu dönemde Çarlık Rusyası’nın Azerbaycan topraklarındaki hâkimiyeti, Müslüman Türklerin Hıristiyanlaştırılma süreçleri, Azerbaycan’ı her alanda etkisi altına almıştır. Bu etkileşimin bariz örneği ise dini alanda görülmektedir. Bu süreçte Azerbaycan Çarlık Rusyası ile birlikte Osmanlı Devleti ve İran ile de münasebetler içerisinde idi. Bu münasebetlerin başında da dini ilişkiler gelmektedir. Azerbaycan halkı din adına yapılan her türlü uygulamalara rağmen maneviyatına sahip çıkmak için mücadelelerde bulunmuştur. Bu dönemde Osmanlı Devletinde büyük krizler olmasına rağmen Çarlık Rusyası’na karşı müdahale etmeye çalışmış, buna karşı Çarlık Rusyası Azerbaycan’da halkı Osmanlı Devleti ve İran etkisinden uzak tutmaya gayret etmiştir. Azerbaycan’ın Osmanlı Devleti, Çarlık Rusyası ve İran ile olan dini ilişkilerini konu edindiğimiz çalışmamızda XIX. yüzyılda Azerbaycan’ın genel dini durumu, dini eğitimi ve dönemin din görevlileri hakkında bilgiler verilmesinin yanında bu yüzyılda Azerbaycan’ın Osmanlı Devleti, İran ve Çarlık Rusyası ile olan dini ilişkileride aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Azerbaijan Turks experienced significant political and religious changes in the 19th century. In this period, the domination of the Tsarist Russia in the Azerbaijani lands, the processes of Christianization of the Muslim Turks, influenced Azerbaijan in all areas. The obvious example of this influence is in the religious sphere. In this process, Azerbaijan was in relations with the Ottoman Empire and Iran, together with Tsarist Russia. Religious relations are at the top of these hypotheses. In spite of all kinds of practices in the name of religion, the people of Azerbaijan struggled to claim their spirituality. Although there were big crises in the Ottoman Empire during this period, it tried to intervene against Tsarist Russia, and Tsarist Russia tried to keep the people from the influence of the Ottoman Empire and Iran in Azerbaijan. In this study, we discussed the religious relations of Azerbaijan with Ottoman Empire, Tsarist Russia and Iran. In addition to giving information about the general religious status of Azerbaijan, religious education and religious officials of the period, it was tried to clarify the religious relations of Azerbaijan with Ottoman Empire, Iran and Tsarist Russia in this century.