Edirneli Güftî'nin Şâh u Dervîş mesnevisi inceleme ve transkripsiyonlu metin

Abstract

Çift kahramanlı aşk mesnevileri sınıfına giren Şâh u Dervîş’lerin ilk örneği İranlı şair Hilâlî-i Çağatayî tarafından on beşinci yüzyılda yazılmış, sözü edilen mesnevi türü on altıncı yüzyıldan itibaren edebiyatımızda görülmeye başlamıştır. Edirneli Güftî tarafından yazılan Şâh u Dervîş mesnevisi ise bu türün edebiyatımızdaki son örneğidir. Bu çalışma, Edirneli Güftî Ali’nin hayatını, edebi kişiliğini, Şâh u Dervîş mesnevisinin transkripsiyonlu metni ile incelenmesini kapsamaktadır. Mesleği kadılık olan Edirneli Güftî Ali on yedinci yüzyıl divan şairlerindendir. Hayatı hakkında fazla bilgi bulunmayan şair, manzum biçimde yazdığı Teşrîfâtü’ş-Şu’arâ adlı tezkiresiyle ünlenmiştir. Türkçenin giderek ağırlaştığı on yedinci yüzyılda, dönemin dil anlayışına paralel olarak kaleme alınan Şâh u Dervîş mesnevisi, içerik bakımından tasavvuf ekseninde gelişen bir aşkı işlemiştir. Teze konu olan eserin, aşk ve ızdırap çizgisinde ilerleyen olay örgüsünü ortaya çıkarmak için şairin imge ve tasvirleri dikkate alınarak geniş bir özeti yapılmış, gerekli görüldüğünde beyitler düzyazıya çevrilerek verilmiştir. Ayrıca şair tarafından dönemin estetik anlayışı çerçevesinde ele alınan kimi kavramlar, olayın akışını bozmamak kaydıyla dipnot referansları etrafında tahlil edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada, edebi eserlerde yapıyı oluşturan kişi, mekân ve zaman gibi tahkiye unsurları tespit edilmiş, bunların yanında şairin temel anlatım tekniklerinden ne şekilde yararlandığı gösterilmiştir. Son olarak, transkripsiyonlu metin için sözlük verilmiş; hedeflenen bulgulara ulaşmak için atıfta bulunulan araştırmacılara ve farklı münasebetlerle bahsi geçen isim ve kavramlara dair dizin eklenmiştir.

The first example of “King and Beggar” (Şâh u Dervîş), a dual character love masnavi, was written in the fifteenth century by Iranian poet Hilâlî-i Çağatayî, and this type of masnavi began to be seen in Turkish literature in the sixteenth century. The “King and Beggar” masnavi written by Edirneli Güftî was the last example of this Turkish literary type. This thesis encompasses Edirneli Güftî Ali’s life, his literary identity and an examination of the transcribed text of the “King and Beggar” masnavi. Edirneli Güftî Ali, who was a kadi by profession, was a seventeenth century divan poet. Not much is known about his life; he is famous for his biography in verse entitled Teşrîfâtü’ş-Şu’arâ. In the seventeenth century, when Turkish became increasingly ponderous, the “King and Beggar” masnavi paralleled the language of its period, addressing an unfolding love story from a sufistic perspective. To portray the events of love and agony, a comprehensive summary of the work has been prepared, paying attention to the poet’s imagery and descriptions and, when necessary, converting the poetry into prose. Additionally, certain concepts, which the poet approached with that period’s aesthetic understanding, have been analyzed through footnotes in order not to damage the work’s flow. Analysis has been made of the story elements such as its author, milieu and period. Besides the way the poet took advantage of foundational expression techniques is shown. Finally, a glossary is provided for the transcribed text; and an index has been added of the names of the various researchers who have been referred to and of the names and concepts which have been mentioned in various connections.