Değişik kökenli adi fig (vicia sativa L.) hatlarında bazı tarımsal ve morfolojik karekterlerin değişimi ve karekterler arası ilişkiler.

Abstract

Bu araştırmada, değişik kökenli adi fiğ hatlarında bazı tarımsal ve morfolojik karakterlerin değişim sınırlarını, karakterler arası ilişkileri ve kalıtım derecelerini saptamak ve tescil edilmiş adi fiğ çeşitlerinden özellikle verim yönünden üstün hatları seçerek ileri ıslah çalışmalarında kullanmak amaçlanmıştır. 1987 yılı içinde değişik kökenli 2000 adet adi fiğ çeşit ve hattı tohum yenileme ve çoğaltma amacıyla 1 m uzunluğunda 50 cm ara ile açılmış sıralara tekrarlamasız olarak ekilmiştir. 1987-88 vejetasyon döneminde gerekli gözlem ve incelemeler yapılmış, bunlar içinden seçilen 178 tanesi I. Deneme; 710 tanesi de II. Deneme grubuna alınmıştır. I. Deneme grubunda yer alan materyal 2 yıl süre ile (1988-89; 1989-90) 2 m uzunluğunda 60 cm sıra arasıyla açılan tek sıralara tesadüf blokları deneme deseninde 3 tekrarlamalı; II. Deneme grubundaki materyal ise 1 yıllık çalışma (1989-90) şeklinde 1 m uzunluğunda 50 cm sıra arası ile açılan tek sıralara tesadüf blokları deneme deseninde 2 tekrarlamalı olarak ekilmişlerdir. I. Deneme grubunda yapılan tüm istatistiki işlemler her iki ekim yılı için ayrı ayrı ve birleştirilmiş analiz şeklinde uygulanmış; açıklamalar birleştirilmiş analiz üzerinden yapılmıştır. Varyans analizi sonuçlarında bütün özelliklerde genotipler arası farklılıklar her iki ekim yılında; birleştirilmiş analizde ise yıllar, genotipler ve genotip x yıl interak-siyonları önemli bulunmuştur. Araştırmada, komponentler arası basit, fenotipik ve genotipik ilişkiler saptanmıştır. Sonuç karakter olarak seçilen tane ve sap verimleri üzerine diğer komponentlerin etkisi üzerinde durulmuştur. Tane verimi üzerine önemli ve olumlu etki yapan belirgin kom-ponentler hasat indeksi (r=0.725xx, rf=0.787xx, rg=0.823xx), 1000 tane ağırlığı (r=0.667xx, rf=0.721xx, rg=0.754xx) ve gelişme notu (r=0.61 rf=0.670xx, rg=0.709xx) iken; çiçeklenme gün sayısı (r=- 0.61 4XX, rf=-0.679xx, rg=-0.718xx) önemli ve olumsuz etkide bulunmuşlardır. Sap verimi üzerine önemli ve olumlu etki yapan komponentler ise sırası ile gelişme notu (r^O.595^, rf=0.643xx, rg=0.685xx), bitki boyu (r^O.590^, rf=0.669xx, rg=0.738xx) ve yaprakcık sayısı (r^O.517501, rf=0.638xx, rg=0.742xx) iken; tohum/meyve sayısı (r=-0.334xx, rf=-0.481xx, rg^-0.607^) önemli ve olumsuz etki yapmıştır. Path analizleri ile verim komponentlerinintane ve sap verimine doğrudan ve dolaylı etkileri saptanmıştır. Tane verimine olumlu yönde doğrudan etkide bulunan özelliklerin hasat indeksi (+ 0.730) ve sap verimi (+0.337) olduğu bulunmuş, olumsuz yönde etkili olan önemli bir komponent belirlenememiştir. Sap verimine olumlu yönde doğrudan etki yapan en önemli komponentler tane verimi (+0.678), bitki boyu (+0.245) ve gelişme notu (+0.222) olmasına karşılık, sadece hasat indeksinin (-0.660) olumsuz yönde etkisi saptanmıştır. Denemede, bütün bu istatistiki çalışmaların yanısıra, ele alınan verim komponent-lerinin sınırlıfenotipikvaryanstanımlı (h2 ) ve tam fenotipik varyans tanımlı (h1 ) kalıtım dereceleri belirlenmiş, standart hataları ile önemlilik testleri yapılmıştır. Sınırlıfenotipik o varyans tanımlı (h2 ) kalıtım derecelerinin 1000 tane ağırlığı (% 84.7), çiçeklenme gün sayısı (% 73.9), yaprakcık sayısı (% 62.1) ve hasat indeksi (% 53.7) karakterlerinde yüksek; diğer özelliklerde ise orta veya düşük derecede oldukları saptanmıştır. Buna karşılık, tam fenotipik varyans tanımlı kalıtım derecesi (h^ ) nin yalnız 1000 tane ağırlığında (% 66.2) yüksek; diğer özelliklerde orta veya düşük düzeyde oldukları bulunmuştur. Adi fiğde bazı verim komponentlerinin varyasyon sınırları hakkında araştırmacılara bilgi sunmayı amaçladığımız II. deneme grubunda 710 hattın sürgün rengi, yaprakcık sayısı, yaprakcıkeni, yaprakcıkboyu, meyve/boğum, meyveli boğum sayısı, meyve/bitki, tohum/meyve, tohum/bitki ve 1000 tane ağırlığı belirlenmiştir. Yapılan varyans analizleri sonucunda, ele alınan 10 özellikte genotipler arası farklılıkların önemli olduğu bulunmuştur. Bütün çalışmalarımızın sonucunda elde edilen bulgular ve gözlemlerden yararlanarak ileri ıslah çalışmalarında kullanılmak üzere 24 hat seçilmiştir.

The main aims of this study were to determine the variation of some agronomic and morphological traits in common vetch strains from different origins, to find out the relationships betvveen characteristics and their heritabilities, to select high-yielding strains for advenced breeding studies. Two different field experiments were carried out. İn the first experiment seed and straw yield of 178 common vetch strains and their simple, phenotipic and genotypic relationships with 13 morphological characteristics were obtained. İt was found that seed yield was positively associated with harvest index, 1000 seeds weight and spring vigor; negatively linked with flowering time. Straw yield was positively related to seed yield, spring vigor, plant height, leaflet number, and negatively linked with seeds/pod. Path analysis showed that only harvest index and straw yield had strong direct effect on seed yield. Plant height, seed yield and spring vigor exerted positive, while harvest index negative direct effect on straw yield. Restricted heritability (h *) values were found high for 1000 seeds weight, flovvering time, leaflets number and harvest index while full or complete heritability (hp was high only for 1000 seeds weight. İn second field experiment 710 common vetch strains were tested. The analysis of variances showed that differences betvveen genotypes were statisticaly significant for ali the traits measured. Averages and variation limits in respect of 10 morphological traits were noted in ali strains.