Platon ve Aristoteles'te Menon Paradoksu ve el-Fârâbî'nin bu meselede iki filozofu uzlaştırma çabası

Abstract

Platon'un Menon diyalogunda yer alan Menon Paradoksu, bilgi felsefesi tarihinde araştırma ve öğrenmenin imkânını sorgulaması bakımından kadim felsefi gelenekte, ilkin doğuştancı bilgi anlayışına dayanan Platon'un Hatırlama Teorisi'nin ve ardından bu teoriye karşı Aristoteles tarafından geliştirilen duyumlamaya dayalı bilgi teorisinin inşa edilmesinde bir sıçrama tahtası rolü oynayarak öğrenmenin doğası ve epistemolojik ilerleme gibi birçok meseleye zemin hazırlamıştır. Menon'da problemin çerçevesi şu şekilde belirlenir: Bir nesneye ilişkin başarıyla sonuçlanan araştırma veya öğrenme imkânsızdır, çünkü araştırmaya giriştiğin nesneyi ya zaten bilirsin – ki bu durumda araştırmaya koyulman anlamsız ve gereksizdir – ya da bilmezsin – bu durumda da o nesneyi hiçbir şekilde araştırmaya koyulamazsın. Platon'un varsayılan çözüm önerisi, Hatırlama Teorisidir. Bu teori, epistemolojik gelişimimizin nasıl gerçekleştiğine ilişkin doyurucu bir açıklama sunmamakla birlikte, bilginin nihai olarak nasıl oluştuğu hakkında da açıklayıcı bir güce sahip değildir. Aristoteles'in problemin aşılması için öne sürdüğü asıl çözüm ise, Menon'a açık bir şekilde atıfta bulunduğu pasajlarda (İkinci Analitikler I.1 ve Birinci Analitikler II.21) yatmaz. Zira Aristoteles, bu bölümlerde tamamen farklı bir problemle uğraşır. Onun asıl çözüm önerisi, İkinci Analitikler'in ikinci kitabında (özellikle II.8) tanımın ortaya çıktığı öğrenme yolu ve tanımlanacak olan nesnenin "başlangıç bilgisini" veren tümevarım yolunda (II.19) yatar. Fârâbî, Eflatun ile Aristoteles'in Görüşlerinin Uzlaştırılması adlı çalışmasında Menon Paradoksu'nu merkeze alarak her iki filozofun "bilginin kaynağı hakkındaki görüşleri" çerçevesinde onların söz konusu probleme getirdikleri iki farklı çözümü ortak bir çözüm noktasında bütünleştirmeye çalışır. el-Cem'deki Fârâbî, bu iki çözüm önerisini hâlihazırda zihinde mevcut bulunan ön bilgilerin (tümeller) kabulü üzerinden "hatırlamak" olarak nitelediği bir öğrenme biçimi etrafında bütünleştirmeye çalışır. Bu ortak çözüm önerisinde yer alan öğrenme biçimi, herhangi bir ön varsayıma dayanmaksızın yeni bir kavramın nasıl oluştuğuna ilişkin bilginin nihai kaynağına inmediğinden Menon Paradoksu için yeterli bir çözüm üretmez.

Meno's Paradox, located in Plato's Meno, questions the possibility of inquiry and learning. The Paradox, playing the role of a springboard, has paved the way for many issues such as the nature of learning and epistemological development in the history of epistemology, first with the raise of Plato's Theory of Recollection based on an innate knowledge and then of the theory of perception-based knowledge developed by Aristotle against it. In Meno, the framework of the problem is determined as follows: Successful inquiry and learning is impossible, for either you already know the subject you are inquiring into – in which case the inquiry is meaningless and unnecessary – or you do not know – in which case you cannot inquire the subject in anyway. Plato's solution is the Theory of Recollection. While this theory does not provide a satisfactory explanation of how our epistemological development occur, it also doesn't have any explanatory power on how our knowledge is ultimately emerged. Aristotle's main solution for overcoming the problem does not lie in the passages (Posterior Analytics I.1 and Prior Analytics II.21) in which he explicitly refers to Meno. Aristotle, in these sections, deals with a completely different problem. His original answer lies in the second book of Posterior Analytics in which the learning through definition is being discussed (especially II.8) and the learning through induction (II.19), which gives the "preliminary accounts" of the subject to be defined. Al-Fârâbî, in his work, The Harmonization of the Two Opinions of the Two Sages, Plato the Divine and Aristotle, where he elaborates on the two philosophers' ideas about the source of knowledge, seeks to harmonize Plato's and Aristotle's solutions for Meno's Paradox into a common solution. Al-Fârâbî in al-Jam' tries to reconcile these two solutions around a form of learning which he describes as "recollection" based on an already existing pre-knowledge (universals) available in mind. The type of learning taking place in this joint proposal does not provide an adequate solution for Meno's Paradox, as it does not lead to the ultimate source of knowledge about how a new concept is formed without any preliminary assumption.