Selâhattin Enis’in romanlarında şahıslar dünyası

Abstract

Selâhattin Enis [Atabeyoğlu] (1892-1942), edebiyat anlayışı ve dünya görüşüyle kimilerince “Türkiye'nin Zola'sı” olarak anılmıştır. Bastırdığı bir hikâye kitabı ve dördü gazetelerde tefrika hâlinde yayımlanmış sekiz romanı bulunan Selâhattin Enis, ilk eseri Neriman'dan başlayarak tüm romanlarında toplum sorunlarını, başta Batılılaşmanın yanlış anlaşılmasına dayanan ahlâkî bozulmaların bireyleri götürdüğü mutsuzluğu, keskin bir gerçekçilikle göstermekten çekinmemiştir. Sanatçının Meşrutiyet dönemi eseri olmasına rağmen Servet-i Fünûn döneminin izlerini taşıyan ilk romanı Neriman, dar bir şahıs kadrosuna sahiptir. Bu ilk romanı takip eden diğer romanlarında sanatçı giderek şahıs kadrosunu genişletir, her bir romanında vermek istediği daha fazla mesaja mukabil eserlerine daha fazla şahıs dâhil eder. 1910- 1930 tarihleri arasında yazdığı sekiz romana olabildiğince fazla mesaj sığdırma çabası içinde olan sanatçı, son dört romanında şahıs kadrosunu öylesine genişletir ki kimi zaman kahramanın adını karıştırır, kimi zaman bir önceki romanında yer alan kahramanını bir sonraki romanında ufak tefek değişikliklerle yeniden kullanır. Sanatçının şahıs kadrosunun büyük çoğunluğu tiplemelerden ibaret olan romanları; şahısların okura önceden yazar tarafından her yönleri ile tanıtılması, yazarın taraf olması, kahramanlarına karşı beslediği olumlu ve olumsuz hislerini okura açıkça yansıtması gibi yönleri ile Tanzimat dönemi romanlarının izinden gider. Bilhassa tefrika romanlarında okurun ilgisini çekme çabası ile birbirinden renkli tiplemelere yer verirken meddahvari bir tutum sergileyen sanatçıyı natüralist olma çabası, bilhassa yozlaşmış şahısların görünüşü, kokusu, eşyası, yaşadığı mekânı kullanımının tasvirinde ifrada sürükler. Selâhattin Enis’in romanları bu hâlleri ile Tanzimat’tan Cumhuriyet’e her dönemin kimi özelliklerini yansıtan; konak sakinlerinden eski yangın yeri yaşayanlarına, köşklerdeki hanımefendilerden kaldırım kadınlarına kadar rengârenk bir şahıs kadrosu teşkil eder. Anahtar Sözcükler: Selâhattin Enis, roman, şahıslar, Meşrutiyet dönemi, Cumhuriyet dönemi, natüralizm

Selâhattin Enis [Atabeyoğlu] (1892-1942) is, based on his perception of literature and philosophy, considered as “Turkey’s Zola” by some persons. Selâhattin Enis, with his one published and eight novels among which four were published as serials in the newspapers, in all his novels starting from his first novel named “Neriman” showed no hesitation to demonstrate, with absolute realism, social problems and misery the individuals were led by the moral corruptions based on misunderstanding of Westernisation. Neriman, the first novel of the author which although being a work of Constitutional Monarchy Period bore the traces of Servet-i Fünun (The Wealth of Sciences) Period contained a narrow range of characters. In his novels following this first, the author gradually widened the range of his characters and in each novel included more characters against the message he sought to give. The author striving to include as more messages as possible in his eight novels he wrote between 1910-1930 so expanded the range of characters in his last four novels that he sometimes confused the names of his characters and sometimes integrated some of his characters of a previous novel to the next with some slight changes. The novels of the author, many of the characters of which consisted of typecasting, follow the lead of novels of the Constitutional Monarchy Period in terms of introducing the characters in all aspects to readers beforehand, the author taking a side and clearly reflecting the reader his positive or negative feelings he bore for his characters. The fervour to be a naturalist of the artist who showed an encomiastic manner while including in his novels characters one more vivacious than the other in an effort to grip the readers particularly in serials drags the artist into exaggeration in depicting the appearance, odour, belongings and dwellings of particularly the corrupted persons. The novels of Selâhattin Enis, as they are, consist of a variety of characters from mansion dwellers to old fireground residents, ladies of pavilions to women of sidewalks reflecting some features of each period from Constitutional Monarchy Period to the Republic Period. Key Words: Selâhattin Enis, novel, characters, Constitutional Monarchy Period, Republican period, naturalism.