“Resmî” ve “resmî olmayan” İslâm tartışması: Sovyet Orta Asyasında tasavvuf

Abstract

Sovyet Orta Asyası’nda tasavvufa yönelik muhalif tutumların artması meselesi “resmî” ve “resmî olmayan” İslâm’ın varlığıyla ilgili değildir. Hiç kuşkusuz İslâm, devlet destekli resmî kurumsal bir çerçevenin dışında varlığını sürdürmüştür. Bunun da ötesinde bu konu, Sovyet Orta Asyası’nda farklı Müslüman topluluklar arasında uygulanmış olması açısından “resmî olmayan” İslâm anlayışının politik yapısı ile İslâm’ın sosyal realitesi arasında bir ilişkiye dayanmaktadır. Bütün bunların ötesinde, Sovyet dönemindeki tasavvufla ilgili anlayışımız yeniden değerlendirilmesi gereken bir konudur. Sovyet döneminde tasavvufa karşı muhalefet hakkındaki bu kısa çalışmada incelenen konu üç şeyi yansıtmaktadır: Rusların emperyalist kültürel üstünlük teorilerinin mirası ve Rusya’daki Müslüman halkı asimle etme çabaları ile oluşturulmaya çalışılan Sovyet imparatorlukları; Sovyetlerin din karşıtı politikası ve Sovyet İslâm’ı ideolojisi.

The issue in appraising oppositional attitudes to Sufism in Soviet Central Asia is not whether “official” and “unofficial” Islam existed; Islam, undeniably, existed outside the official state-sponsored institutional framework. The issue, rather, is the relationship between the political construction of the concept “unofficial” Islam, and the social reality of Islam as practiced among the diverse Muslim communities in Soviet Central Asia. Our understanding of Sufism in the Soviet period, moreover, is a subject in need of reevaluation. The discourse examined in this brief study concerning the opposition to Sufism in the Soviet period is a reflection of three things: the legacy of Russian imperialist theories of cultural superiority and attempts to assimilate the Muslim peoples into the Russian, and then, Soviet empires; Soviet antireligious policy; and the ideology of Soviet Islam.