Alevi geleneğinde ölüm inanışları bağlamında müziğin önemi ve işlevi: Tunceli örneği

Abstract

Müzik, geçmişten günümüze toplumların özellikle duygusal anlamda birçok beklentilerine yanıt vermiş ve yüzyıllar boyunca yaşam içerisindeki döngüde insanoğluyla birlikte varlığını sürdürmüştür. Yaşam ve ölüm arasında gerçekleşen her türlü travmada müzik insanoğluna eşlik etmiş ve bir anlamda acının dışa vurumu olarak karşımıza çıkmıştır. Bununla da kalmamış insanoğlunun kutsal addettiği her türlü inançsal faaliyette topluluğu motive etmiş ve inançla olan bağını kuvvetlendirmiştir. Anadolu’nun en kadim topluluklarından biri olan Aleviler de, yüzyıllardır inançlarını müzikle harmanlamış, yaşam ve ölüm arasındaki mistik dokuyu bu şekilde anlamlı kılma gayretinde olmuşlardır. Bu bağlamda, çalışmada Alevi geleneğinde ölüm inanışlarının geçmişten bugüne varlığı ve günümüzdeki görünür olma durumu Tunceli örneği üzerinden irdelenmiştir. Söz konusu ölüm inanışlarının başında gelen ve günümüzde dikkat çekici bir şekilde görünür olmaya başlayan Hakka Yürüme Erkânları müzik-inanç ekseninde değerlendirilmiş, Alevi müzik uyanışı ve toplumsal hafıza gibi kavramlarla desteklenmeye çalışılmıştır. Tunceli’de yaşayan çeşitli kaynak kişilerle görüşmeler yapılmış ve bu inancın tarihsel süreçteki durumu anlaşılmaya çalışılmıştır. Çalışmada saha çalışması uygulanmış, kişisel görüşme yoluyla elde edilen verilerin deşifresi yapılmıştır. Bu sayede çalışma süresince üzerinde durulan konular kaynak kişilerin görüşleriyle desteklenmiştir. Yaşamını Tunceli’de sürdüren bir Alevi dedesi Zeynel Batar ile yapılan görüşmelerde, ileriye dönük bir arşiv niteliği taşıyacağı düşünülen beş adet örnek eser kayıt altına alınmıştır. Günümüzde Türkiye’nin çeşitli yerlerinde yaşayan Aleviler tarafından gerçekleştirilmeye başlanan Hakka yürüme erkânlarının, Tunceli Alevi inanç geleneğinde tarihsel bir derinliği olduğu çalışmada varılan sonuçların başında gelmiştir.

Music has been responding to many expectations of societies, especially in the emotional sense, from past to present, and has continued to exist with human beings in the cycle of life for centuries. In every kind of trauma between life and death, music has accompanied human beings, and, in a sense, it has emerged as an expression of pain. Not only that, it has motivated the community and strengthened its connection with faith in all kinds of religious activities that human beings considered sacred. Also Alevis, one of the most ancient communities in Anatolia, have blended their beliefs with music for centuries and endeavoured to make the mystical texture between life and death meaningful. In this context, the existence of the beliefs of death in the Alevi faith from the past to the present and their state of being visible today are examined in this study by the sample of Tunceli. Hakka Yürüme Erkânları (Rituals About Death), which are at the forefront of these beliefs and have become remarkably visible today, have been evaluated on the axis of music-faith and tried to be supported by concepts such as Alevi music awakening and social memory. Interviews were made with various source people living in Tunceli and the status of this belief in the historical process was tried to be understood. In the study, a field study was applied, and the data obtained through personal interviews were decoded. In this way, the subjects discussed during the study were supported by the opinions of the source persons. During the interviews with an Alevi Dede (a religious leader), Zeynel Batar, who lived in Tunceli, five examples of works thought to be a forward-looking archive were recorded. The fact that Hakka Yürüme Erkânları (Rituals About Death) which are practiced by Turkey's Alevis living in various places today has a historical depth in Tunceli Alevi faith tradition is one of the prominent results of this study.