İstatistiksel proses kontrol ile HIV ve tüberküloz insidanslarının yıllara göre değerlendirilmesi

Abstract

Son yıllarda birçok ülkede sağlık verileri kayıt altına alınmaktadır. Oldukça fazla miktardaki bu veriler izlenerek HIV ve tüberküloz insidanslarının zaman içindeki seyri hakkında bilgi sağlanmaktadır. İstatistiksel proses kontrol grafikleri enfeksiyon hastalıklarının belli bir zaman dilimindeki seyrini izleyerek süreci anlamayı, kontrol etmeyi ve geliştirmeyi sağlamaktadır. Küresel taşımacılık ağı geliştikçe bulaşıcı hastalıkların yayılması da bir o kadar hızlı gerçekleşmektedir. Bu durum önlemlerin alınması zorunluluğunu gerektirmektedir. En eski hastalıklardan birisi olan tüberküloz (TB) günümüzde hala ölümcül hastalıklar arasında bulunmaktadır. Dünya nüfusunun dörtte biri latent TB enfeksiyonuna sahiptir. Bağışıklığı zayıf olan kişiler, HIV virüsüne sahip kişiler, yetersiz beslenme, diyabet hastaları, tütün ürünleri kullanan kişiler TB enfeksiyonunun hastalığa dönüşmesinde yüksek risk grubundadır. HIV ve TB hastalıklarının bir arada bulunması ölümle sonuçlanmaktadır. HIV enfeksiyonunun henüz bir çaresi bulunmamakla birlikte kontrol altında tutulması son derece önemlidir. Tez çalışmasında nicel ve nitel özellikler için istatistiksel proses kontrol grafikleri anlatılmıştır. Avrupa kıtası ülkelerindeki HIV ve Tüberküloz insidanslarının 1990 – 2016 yılları arasındaki seyri izlenmiş, analizler yapılmış ve uygun kontrol grafikleri çizilmiştir. Hastalar enfekte olmuş / enfekte olmamış şeklinde iki duruma sahiptir. Öncelikle verilerin aşırı yayılım ve az yayılım gösterip göstermediğini belirlemek için grafik yöntemi ile analizler yapılmıştır. Analiz sonucuna göre Laney P veya Shewhart P kontrol grafiği çizilmiştir. Çizilen kontrol grafikleri yorumlanarak ülkelerin HIV ve TB enfeksiyonuna karşı kontrol altında olup olmadığı belirlenmiştir.

In recent years health data are recorded in many countries. These large amount of data is provided information by monitoring HIV and tuberculosis incidences at a given time. Statistical process control graphs follow the progress of infectious diseases over a period of time to understand, control and improve the process. As the global transport network develops, infectious diseases spread rapidly, as well. These circumstances impose an obligation to take precautions. Nowadays tuberculosis (TB), one of the oldest diseases, is still among the fatal diseases in the World. Nearly one quarter of the World's population has latent TB infection. People who have weakened immunity, HIV infection, innutrition, use tobacco products, are in the high risk group for TB infection turn into the disease. TB is the most common infection which cause of death among patients with HIV. Although HIV infection has not had a cure yet, it is crucial to keep it under control. This thesis explicating statistical process control charts for measurement and attributes data. Monitoring the HIV and TB incidences between the years of 1990 – 2016 in the European countries, analysis the data and plotting the pertinent control chart. The data was analyzed for underdispersion and overdispersion by graphical method. Laney P or Shewhart P control charts are plotted according to the result of analysis. The plotted control graphs were interpreted to determine whether the countries were under control against HIV and TB infection.