Son dönem Osmanlı Üsküp uleması (1839-1913)

Abstract

Osmanlı'nın son döneminde Balkanlardaki ulema profilini ele alan bu çalışmada Üsküp'te doğmuş ve görev yapmış kadı, müderris ve müftü gibi isimlerden oluşan bir ulema grubu üzerinde durulmuştur. Osmanlı ile ilmi gelenek anlamında bütünlük içerisinde olan bir şehir olduğu için Üsküp tercih edilmiştir. Meşihat Arşivi'nde bulunan Ulema Sicill-i Ahval Dosyalarının ana kaynak olarak kullanıldığı çalışmada ulemanın aile kökenleri, hangi medreselerde eğitim aldıkları, okudukları dersler, icâzetnâme sistemi, modern eğitim kurumlarıyla bağlantıları, İstanbul/merkezle ilişkileri, istihdam edildikleri kurumlar, yükselme ve gelir durumları, eserleri ve bildikleri diller gibi birçok alanda farklı bilgiler eşliğinde Üsküp medreseleri'nde ve genel anlamda Rumeli'de ulemanın durumu ortaya koyulmuştur. Ayrıca şehrin siyasi ve idari tarihi de kronolojik olarak takip edilmiştir. Bu çalışmada, Osmanlı'nın son döneminde siyasi olayların sık yaşandığı Rumeli coğrafyasında ulema grubu arasında etkili olan bazı isimlerin meşrutiyet, milliyetçilik, dil, kültür gibi kavramlara nasıl yaklaştıkları, öte yandan taşra ulemasının hem halk hem devletle bağlantısı üzerinde durulmuştur. Osmanlı ilmiye ricalinin meşhur isimlerini ele alan çalışmaların aksine bu araştırma bilinmeyen isimlerin, etkileri altındaki bölgeleri şekillendirişini ortaya koymaktadır.

The aim of this study examine ulama's profile in the late Ottoman Balkans. In order to create a constant for the study, a group of ulama, consisting of names such as madrasa teachers, judge (naib-kadı) and müfti who were born and served in Skopje was determined. Skopje was preferred because it is in intergrity with Ottoman ilmiye. The main source of study Ulema Sicill-i Ahval Files in the Şeyhülislamate Archives (Meşihat Arşivi) in İstanbul. Information such as place of birth, efect of family background, early education, İstanbul as an educational center, modern school education, salary, the knowlodge of language was obtained from this sources. With this information the education level of the ulama in Skopje and Rumelian madrasas was revealed. In addition, the political and administrative history of the city followed chronologically. In fact, Rumelian is one of the geographies where political events frequently ocur in the last period of the Ottoman Empire. Among the mentioned ulama's group names effective in these evenys were found. The last period of Rumelian provinces, where concepts such as constitutionalism, nationalism, language and culture have become widespread is examined with this study in case of Skopje ulama's. The connection of the local ulama with both the puclic and the state was emphasized. This research reveals how unkonwn names shape region under their influence.