Ebû Hanîfe'de Makâsıdü'ş-Şerîanın fıkha yansıması-Kitâbu'l-Büyû örneği

Abstract

Yüce Allah'ın yeryüzünde adâlete hâdim beşerî nizâmın tesisi için vaz' etttiği her bir hukuk normunun temelinde insanlar için ya bir maslahatın celbi ya da bir mefsedetin def'i vardır. Buradan hareketle müctehid imâmlar kendi fikir pencerelerinden nasları ta'lîl etmeye, lafızların arkasındaki mânâları daha teknik bir ifade ile makâsıdü'ş-şerîayı tesbit etmeye çalışmışlardır. Böylece her müctehid, nasların lafzî düzenleme alanı dışında kalan meseleleri naslardan elde ettiği bu mânâlar manzûmesi içerisinde çözüme kavuşturmaya gayret etmiştir. Bu gayretlerin sonucunda içinde yaşadıkları toplumun ihtiyaçlarını gören, çözüm üreten, dinamik, canlı bir fıkıh külliyâtı ortaya çıkmıştır. Bunun bir örneği de İmam-ı Âzam Ebû Hanîfe ve onun fıkıh anlayışıdır. Onun ictihadlarını her kim makâsıdî perspektif ile analiz ederse bu mânâları görmesi pekâla mümkündür. Bunun bir örneğini kitâbu'l-büyû'da uyguladığımızda Ebû Hanîfe'de birçok meselenin aynı cüz'î-hukûkî gayelerin etrafında kümelendiğini ve bu gayelerin içerisinde en çok "akdin gereğini imkânsız kılacak türden nizâya yol açan her türlü belirsizliği ortadan kaldırma" gayesinin öne çıktığını görebiliriz. Bu da bize makâsıdü'ş-şerîanın fıkhın teşekkülünde ne denli önemli bir role sahip olduğunu göstermektedir.

There is either avoiding evil or providing benefits for humankind in each basis of the rule of law which almighty Allah has set as a canon for the establisment of human regulations on earth. With this general acceptance, the Mujtahid imâms attempted to explain the reasons of "nas" (Quran and sunnah texts), meanings behind the words, in a more technical expression, "Maqasıdu's-Shariah" (the aims of Islamic law) from their point of view. Thus, each mujtahid tried to solve the problems which stay out of the scope of "nas" regulation in the meaning system which are obtained from "nas." As a result of these efforts, the entire corpus of Fıqh emerged which sees the needs of the society, produces solutions, dynamically and living. An example of this is the İmâm al-Azam Abu Hanifah. It is quite possible that anyone who analyzes his ijtihads will see these meanings if he analyzes them with his objective (maqasıdi) perspective. When we try it on the Kitab Al-Büyû' (chapter of sales contract), we can observe that many things in Abu Hanifah are clustered around the same particular-juristic (cuz'i-hukuki) purposes and "to abolish any kind of uncertainty that leads chaos which precludes the necessity of contract" came into prominence in most of these purposes. This shows us that "maqasıdu's-shariah" has an important role in the formation of Fıqh.