Toprağa artan dozlarda uygulanan azot ve potasyumun high-oleik ve normal ayçiçeği çeşitlerinin gelişimi ve kaldırılan kimi besin elementi miktarları üzerine etkisi

Abstract

Yaşam kalitesi, beslenme ve sağlık açısından yararları düşünüldüğünde, yüksek oleik asit (high oleic-acid) içeriğine sahip bitkisel yağların üretimi ve kullanımı son yıllarda daha fazla tercih edilir hale gelmiştir. Ayçiçeği (Helianthus annuus L.) bitkisel yağ üretilen bitkiler arasında en önemli ve pişirme kalitesi bakımından en fazla tercih edilen, linoleic asit açısından zengin ancak olic asit içeriği düşük bir bitkidir. Son zamanlarda yüksek olik asit içeriğine sahip ayçiçeği çeşidi tohumu üretimine başlanmıştır. Yağlık tohumların yağ asidi kompozisyonları genetik, ekolojik, morfolojik, fizyolojik ve kültürel faktörlere göre değişiklik göstermesi yanı sıra bu bitki tür ve çeşitleri arasında bitki besin elementi gereksinimleri bakımından da farklılıklar olabilmektedir. Uludağ Üniversitesi Tarımsal Uygulama ve Araştırma Merkezinde yer alan serada toprağa artan dozlarda azot (N) ve potasyum (K) uygulamalarının ayçiçeği (Helianthus annuus L.) çeşitlerinin gelişimi ve kimi besin elementi alımları üzerine etkilerini incelemeyi amaçladık. Deneme tesadüf parselleri deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Ayçiçeği çeşitleri (ESNovamis CL, LG 5542 CL, Oliva CL, ve ESGrafic CL) beş farklı azot dozu (Kontrol, 16, 32, 48, 64 mg kg-1 N) ve üç farklı potasyum dozunda (Kontrol, 24, 48 mg kg-1 K) yetiştirildi. Çeşitlerden ESNovamis CL ve LG 5542 CL linolik tip, Oliva CL ve ESGrafic CL ise yüksek oleik tip ayçiçeği çeşidi olarak tescillidir. Deneme sonuçlarına göre artan azot dozları ayçiçeği çeşitlerinin kuru madde ve bitki besin elementi alımları üzerine istatistiksel olarak önemli etki etmiştir (p<0,01). Artan azot dozları denemede yer alan tüm çeşitlerin kuru madde ağırlıklarını, azot ve diğer besin elementi alımlarını artırmıştır. Artışlar en yüksek 32 mg kg-1 N dozundan sağlanmıştır. Azottun aksine potasyumun artan dozları ayçiçeği çeşitlerinin kuru madde ağırlığı ve bitki besin elementi alımlarını azaltmıştır. Çeşitler arasında önemli farklılıklar gözlenirken, yüksek oleik asit içeriğine sahip çeşitlerden biri olan ESGrafic CL, diğer çeşitlere oranla daha fazla kuru madde oluşturan ve daha fazla besin elementi alım kapasitesine sahip çeşit olduğu görülmüştür.

The production and consumption of high oleic acid-containing vegetable oils has become a preferred option in recent years due to the understanding of their benefits in terms of health, nutrition and quality of life. Sunflower (Helianthus annuus L.) is known as one of the most important and preferred vegetable oil producing plant, it takes the first order in terms of cooking quality and is rich in linoleic acid but low in oleic acid. In recent years, the cultivation of sunflower seeds rich in high-oleic acid has been started. Although the fatty acid composition of oil seeds vary depending on genetic, ecological, morphological, physiological and cultural factors, the nutrients requirements may also vary between these plant species and cultivars. We aimed to determine the effects of increasing application doses of nitrogen (N) and potassium (K) on growth and on some nutrient element uptake of sunflower (Helianthus annuus L.) varieties in a greenhouse located in the Agricultural Research and Application Centre of Uludag University, Bursa/TURKEY. The experiment was conducted in randomized plots design with three replicates. Sunflower varieties (ESNovamis CL, LG 5542 CL, Oliva CL, and ESGrafic CL) were grown under five different nitrogen (Control, 16, 32, 48, and 64 mg kg-1 N) and three potassium doses (Control, 24, and 48 mg kg-1 K). Sunflower varieties ESNovamis CL, and LG 5542 CL are indicated as linoleic type, Oliva CL and ESGrafic CL are indicated as high-oleic type. According to the research results; increasing doses of nitrogen has statistically significant effects on dry matter and nutrient uptake of sunflower varieties (p<0.01). Increasing doses of nitrogen elevated the dry weight, nitrogen and other nutrients uptake of all tested sunflower varieties. The increases were found maximum at 32 mg kg-1 N dose. In contrast to nitrogen, increasing doses of potassium decreased the dry matter and nutrient uptake of sunflower varieties. Significant differences were determined between the varieties and ESGrafic CL one of the high-oleic type sunflower varieties have higher nutrient uptake capacity and produce much more dry weight than the others.