Aristoteles ve Farabi'de kategoriler

Abstract

Felsefe ve mantığın felsefenin doğuşundan beri ilgilendiği ve günümüzde de ister metafizik isterse de ontalojik olarak büyük önem arzeden Kategoriler bahsi çalışmamızın ana konusudur. Kategoriler`in önemi ise felsefi önermeleri meydana getiren kıyasın ilk terimlerini, kavramlarını oluşturmasından ibarettir. Bu kavramlar adeta varlık aleminin insan zihnine yansıması bakımından on niteliğe sahip olduğundan kategorilerin sayısı da buna bağlı olarak on tanedir. Demek ki, felsefi bir önermenin doğru olup olmadığını bilmek için önce onu meydana getiren terimlerin mahiyetinin ne olduğunu bilmemiz gerekir ki, bunu da bize ilk basamak olarak kategoriler öğretir. Kategori kavramları değişik şekilde daha önceki filozoflar tarafından kullanılmış olsa da konunun sistemli bir şekilde ele alınışına ilk olarak Aristoteles`te rastlıyoruz. Aristoteles`in kategorilere yaklaşımı diğer bir çok indirgemeçi filozoflar gibi ne sadece metafiziğin ne de sadece fiziğin konusudur. Aristoteles konuyu her iki taraftan ele aldığı için ona hem metafiziğe hem de doğa felsefesine dair yazdığı eserlerinde rastlıyoruz. Bu konuda bir tür Aristoteles`in şarihi olan El-Muallimu`l-Sani Fârâbî`nin görüşleri de Aristoteles`le birlikte çalışmamızda ele alınacak ve konunun daha iyi anlaşılması için her iki filozofun görüşlerine aynı konuda karşılaştırmalı olarak yer verilecektir. Fârâbî`nin konuyla ilgili kaynakları sınırlı sayıda olduğu için çalışmamızın ana çizgisini Aristoteles oluşturmaktadır. Araştırmamız boyunca her iki filozofun ana kaynaklarına inecek ve yeri geldiğince de ikinci dereceli kaynaklara yer vereceğizdir. Çalışmamız iki bölüm ve netice kısımlarından oluşmaktadır. Birinci bölümde ilk kategori olan cevher hem mantıksal hem de ontolojik olarak mustakil incelenmiştir. İkinci bölümde ise diğer dokuz kategori hem mahiyetleri açısından hem de cevherle olan ilişkisi açısında ele alınmıştır. Netice kısmında ise her iki filozoftan elde edilen bilgiler kapsamında kategoriler konusu bir bütün olarak ele alınmıştır. Böylece ister bir felsefecinin isterse de sıradan bir insanın bir varlığı idrak etmeğe koyulurken ona on bakımdan yaklaşacağı, onu bu on kategoriler aracılığı ile algılayacağı kanaatine varmış olduk.

The categories are the essential theme of our research which philosophy and logic have been engaging with since the birth of philosophy and currently, are very important terms both in ontological and metaphysical realms. The importance of categories is to produce the first terms and notions of the analogy which in turn constitutes philosophical propositions. Due to reason that human being perceives the world of existence through ten qualities, the number of categories is ten. In this case, if one wants to determine the accuracy of the philosophical proposition, initially, one needs to grasp the notions of the terms which produce this proposition. And as a first step, Categories impart the elucidation on this matter. In this theme, the thoughts of Farabi named Al-Muallim`l-Sani will be handled, who was the commentator of Aristotle utilizing Aristotle`s own thoughts. In order to describe the theme comprehensively, both philosophers' thoughts on this theme will be scrutinized comparatively. Because of the reason that there is a limited information on Fârâbî`s sources concerned with the theme, Aristotle as the main line of the research will be followed. While conducting the research, the main sources of both philosophers will be investigated in detail and the secondary sources will be utilized from time to time. The study consists of introduction, two chapters and conclusion parts. In the first chapter, the first category Essence was investigated independently both from logical and ontological sites. In the second chapter, the rest nine categories were analyzed from their notional perspective and from the perspective of their relations with Essence. Within the knowledge obtained from the both philosophers the topic of Categories was discussed thoroughly in the conclusion part. Thus, the conclusion derived from the research is that when a philosopher or an ordinary person commences to realize an existence, he approaches it from the ten qualities and perceives it through these ten categories.