Mahkeme sicillerine göre XV. yüzyıl Bursa Vakıfları

Abstract

Bir toplumun ayakta kalabilmesi, geleceğe qüvenle bakıp sağlıklı kararlar alabilmesi, geçmişini iyi bilmesine bağlıdır. Dünü bilmeyenin bugünü izah edebilmesi ve yarınını düşünebilmesi tasavvur olunamaz. Bu sebebledir ki, tarihte büyük görevler icra etmiş ve halen etmekte olan vakıf müessesesinin araştırılması büyük önem taşımaktadır. İnsanı arın ihtiyaçlarını karşılamada, akla hayale gelmedik hizmetler ifa etmiş olan vakıflar, sağlık, eğitim ve diğer sosyal hizmetler alanında devletin görevlerini üstlenmişlerdir. Devlet ise, bu sayede daha acil ve daha büyük hizmetlere yönelme imkanını kavuşmuş ve neticede kalkınma hareketleri hızlanarak, medeniyetin ölmez şaheserleri meydana gelmiştir. Yerli-yabancı bir çok ilim adamlarınca araştırılmak istenilen konuların başında vakıf müesseseleri gelmektedir. Toprakları üzerinde 24 müstakil devletin kurulduğu Osmanlı İmparatorluğunun dini, dili ve kıtası ayrı bu kadar milletleri nasıl bir arada tutabilmiş, bünyesinde barındırdığı çeşitli etnik grupları, uzun seneler sosyal patlamalara sebebiyet vermeden nasıl idare edebilmiştir? Kanaatimizce bunun sırrı, kökü çok eskilere dayanan vakıf müesseselerinde yatmaktadır. Zamanımızda bu kurumlar hakkında yapılan akademik çalışmalar yeterli değildir. Bu vesile ile, biz de Yüksek Lisans tezi olarak "Mahkeme Sicillerine göre XV.Yüzyıl Bursa Vakıfları" konusunu incelemeyi uygun gördük. Araştırmamızın asıl kaynağını, Bursa Arkeoloji müzesinden Ankara Milli Kütüphane'ye nakledilen XV.asra ait (A) serisinde kayıtlı, 3/3, 4/4, 5/5, 7/7, 8/8, 11/10, 14/12, 16/16, 17/16, 18/17 nolu mahkeme defterleri oluşturmaktadır. Bir giriş ve dört bölümden meydana gelen tezimizin birinci bölümünde, Vakıf ve Vakfiyeler, Bursa'nın tarihi ve sosyal yapısı hakkında genel bilgiler verilmiş tir. Bu bölümde, vakıflar hakkında genel bilgisi olmayan okuyuculara bir alt yapı oluşturulması ve Bursa vakıflarının daha iyi anlaşılmasının sağlanması amaçlanmıştır. Diğer bölümlerde ise, araştırmamıza konu olan 303 vakıf, vakfı ana unsurları bakımından incelemeye tabi tutulmuş, ikinci bölümde, vakıflar (vakıf kurucuları) üçüncü bölümde, Mevkufat (vakıf mallar), dördüncü bölümde, Mevkufun aleyh (vakfın amaçları) hakkında bilgiler verilip değerlendirilmeleri yapılmıştır. Son olarak da sonuç ve Kaynaklar bölümüne yer verilmiştir. Vakfiye metinlerinde okunamayan kelimeler yerine( ••• ), şüpheli okunanların yanına ise(?) işaretleri kullanılmıştır. İncelediğimiz vakfiyelerin bulunduğu defterlerin tamamı ( A) serisinden olduğu için, dipnotlarda sicillerden kaynak gösterilirken, A harfinin yazılmasına ihtiyaç duyulmamıştır. Sadece, defter, sahife ve varak numaraları ile yetinilmiştir. Ayrıca, tezin sonuna, okuyuculara karşılaştırma imkanı sağlamak amacıyla, değerlendirmelerini yaptığımız vakfiye metinleri defter sırasına göre ilave edilmiştir.