Fıkıh kaidelerinden istisna sebepleri

Abstract

Bu araştırmada neredeyse bütün fıkıh kaidelerinde bulunan istisna olgusu ele alınmıştır. Bu konuyu araştırmamızın nedeni, fıkıh bilginlerimizin çoğunun, istisna sebeplerini ve şer'i amaçlarını yeterli ölçüde açıklamamış olmalarıdır. Bununla birlikte, kavâid ve füru-ı fıkıh kitaplarında çokça görülen istisna örneklerinin incelenmesiyle, fıkıh bilginlerimizin bu konuda uyguladığı ölçülerin tespit edilmesi mümkündür. Bu amaçla, istisnaya konu olan fıkıh meseleleri tümevarım metoduyla incelenip tahlil edilerek bu meselelerde fıkıh kaidelerinden istisna yaparken fukahanın gözettiği istisna sebeplerinin ve şer'î amaçlarının tespit edilmesine çalışıldı. Bunu yaparken de kapsamlı olması amacıyla, dört mezhebi de kuşatacak şekilde, karşılaştırmalı yöntemden yararlanıldı. Bu çalışmada, istisna sebepleri ile mekasıd-i şeria arasında güçlü bir ilişkinin olduğu; fıkıh kaidelerinde özellikle şeri bir gayeye aykırılık durumunda veya sıkıntıyı defetmek amacıyla istisnaya başvurulduğu görüldü. İncelenen örneklerden hareketle istisna yöntemini anlamada ve açıklamada kullanışlı olduğunu düşündüğümüz bazı sonuçlara ulaşıldı. Bu sonuçlar; istisnanın sebebi, türü, yönü ve maksatları ölçü alınarak fıkhın muhtelif konularından alınmış örnek meseleler üzerinde karşılaştırmalı bir şekilde tatbik edilerek açıklanmaya çalışıldı. Araştırmamız dört ana bölüm halinde düzenlenmiş olup birinci bölümünde konunun kavramsal çerçevesi, ikinci bölümünde fıkıh kaidelerinden istisnanın türleri, üçüncü bölümünde fıkıh kaidelerinden istisnanın genel ve ayrıntılı sebeplerinin tasviri, dördüncü bölümünde ise fıkıh kaidelerinden istisnanın yöntemi ve uygulamalı örnekleri ele alındı.

The research is talking about the approach of exception from the principles of Fiqh. Nevertheless, we find that in the most cases of exceptions the jurists declare neither the reason of the exception nor the "maqasid of Shariah" behind it. Or they declare it in short, this leads us to study the reasons of making an exception and to think of a coherent theoretical paradigm that restrict jurists job when they make an exception out of some rule and try to find the features of this paradigm. Now in order to get to this point I have explored the excluded issues from principles of Fiqh, analyzed the reasons of their exception, and their maqasid of Shariah in order to understand what the Fiqh takes into account when making an exception. Going through, the comparative approach was used to create a comprehensive vision that attempted to cover the the four doctrines of jurisprudence. The research has reached to the importance of the strong relationship between the reason of the exclusion and its maqasid of Shariah, and that the jurisprudence resort to the exception whenever he founds that adherence to the general rule will miss a shar'i purpose embarrass people. The research also suggested a standard paradigm that explains the mechanism of exception. This paradigm has been applied to issues that are excluded from various sections of jurisprudence, comparing the four doctrines.