Ekmeklik buğdayda (Triticum aestivum L.) Diallel melez analizi ile bazı morfolojik ve tarımsal özelliklerin kalıtım durumlarının ve kombinasyon yeteneklerinin belirlenmesi

Abstract

Bu çalışma, buğdayda bazı tarımsal özelliklerin genetik yapı ve kalıtım durumlarını ortaya koymak, ıslah çalışmalarında kullanılabilecek en iyi performansa sahip ebeveyn ve melez kombinasyonlarını belirlemek amacıyla Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesinde yürütülmüştür. Yedi ebeveyn ve bunların yarım diallel melezleri bitki boyu, başak boyu, başakta başakçık sayısı, başakta tane sayısı başakta tane ağırlığı ve bin tane ağırlığı özellikleri açısından incelenmiştir. Elde edilen veriler, Griffing uyum yetenekleri analizi, Jinks-Hayman diallel melez analizi yapılmış ve heterosis-heterobeltiosis değerleri tespit edilmiştir. Araştırmada incelenen tüm özellikler için melezlerde yeterli varyasyonun oluştuğu görülmüştür. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre bitki boyu için hem eklemeli hem de eklemeli olmayan gen etkilerinin hakim olduğunu; başak boyu, başakta tane sayısı ve başakta başakçık sayısı karakteri için epistatik gen etkilerinin etkili olabileceği sonucuna varılmıştır. Başakta tane ağırlığı karakteri için eklemeli olmayan gen varyansının etkili olduğu, bin tane ağırlığı incelendiğinde ise; üstün dominantlığın etkili olduğu tespit edilmiştir. Dar anlamda kalıtım derecesi için en yüksek değer bitki boyu özelliği için (0,315), en düşük ise (0,029) başakta tane sayısında; geniş anlamda kalıtım derecesi için en yüksek değer (0,637) bitki boyu özelliğinde, en düşük geniş anlamda kalıtım derecesi (0,435) başakta tane ağırlığı özelliğinde tespit edilmiştir. Heterosis ve heterobeltiosis ortalama değerleri incelendiğinde bitki boyu, başakta tane sayısı, başakta tane ağırlığı ve bin tane ağırlığı özellikleri bakımından pozitif yönde heterosis; tüm özellikler açısından ise negatif yönde heterobeltiosis tespit edilmiştir.

This study was conducted to determine genetic system and mechanism of inheritance of some agricultural characters and to indentify suitable parents and promising hybrid combinations in wheat at Bursa, Uludağ Üniversity, Agricultral Faculty. The 7 parents and their half diallel crosses were examined in terms of plant height, spike length, spikelet number per spike, grain number per spike, grain weight per spike, 1000 grains weight . The data obtained were evaluated by Griffing combining ability analysis, Jinks-Hayman diallel cross analysis and heterosis-heterobeltiosis percentage. According to results of study, both additive and non additive gen effects were dominated for plant height; it has been concluded that epistatic effects can be effective for spike length, grain number per spike, spikelet number per spike . non additive gen effects were effective for grain weight per spike and when 1000 grains weight is examined, ıt has been found that over dominance is effective . It has been determined that; the greatest value for narrow-sense heritability is for plant height (0.315),while the lowest is for grain number per spike (0.029); The greatest value for broad sense heritability is (0.637) for plant height, and the lowest value (0.435) is for grain weight per spike. When it is examined the mean values of heterosis and heterobeltiosis, plant height, grain number per spike, grain weight per spike, 1000 grains weight exhibited positive heterosis, negative heterobeltiosis was observed in terms of all characters.