Uygur Kağanlığı yazıtlarının anlamlı ve görevli dil ögeleri açısından incelenmesi

Abstract

Uygur Dönemi’nde bir önceki dönem (Kök)türk Dönemi gibi yazıt dikme geleneği belirli bir süre devam etmiştir. Bu süre içinde Ötüken Uygur Dönemi Yazıtları olarak adlandırılan Tes, Tariat ve Şine Us Yazıtları ortaya konmuştur. Bu çalışmada, Ötüken Uygur Dönemi’nde ortaya konan kağanlık yazıtlarından Tes, Tariat ve Şine Us’un Prof. Dr. Osman MERT tarafından hazırlanan Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtlarından Tes-Tariat-Şine Us adlı eseri kaynak olarak kullanılarak anlamlı ve görevli dil ögeleri incelenmiştir. Prof. Dr. Cengiz ALYILMAZ tarafından tasnifi yapılan çalışmamızın ilk bölümünü oluşturan anlamlı dil ögeleri; adlar (adlar, zamirler, sıfatlar, zarflar) ve fiiller olarak iki bölüme ayrılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde ise görevli dil ögeleri ekler, edatlar ve bağlaçlar başlıkları altında incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda incelenen eserlerde Türkçenin kavram işaretlemedeki zenginliği (gelişmeye açık dil yapısı, söz varlığının büyük ölçüde ana dile ait sözcüklerden oluşması, sözcük türetme gücü vb.) ve dönemin zengin kültür dilini yansıttığı tespit edilmiştir.

In the Uyghur Period, the tradition of erecting inscriptions, like the previous Köktürk Period, continued for a certain period of time. During this period, the Tes, Tariat and Şine Us Inscriptions, known as Ötüken Uyghur Period Inscriptions, were revealed. In this study, meaningful and responsible language elements were examined using the work of Prof. Dr. Osman MERT named as TesTariat-Şine Us as a reference, which was one of the Ötüken Uyghur Khanate Inscriptions and were examined by the professor himself. The meaningful language elements which constituted the first part of our study, and which were classified by Prof. Dr. Cengiz ALYILMAZ, were divided into two parts as nouns (nouns, pronouns, adjectives, adverbs) and verbs. In the second part of the study, the language elements in charge were examined under the headings of suffixes, prepositions, and conjunctions. As a result of the study, it has been determined that Turkish language reflects the richness of concept marking (open language structure, vocabulary mostly composed of native language words, word generation power, etc.) and it is a rich cultural language of the period in the analyzed works.