Gazzâlî ve İbn Rüşd'ün tehâfüt'leri bağlamında din ve felsefe ilişkisi

Abstract

Müslüman felsefeci ve âlimlerin Yunan felsefesinin uzun bir aradan sonra tekrar canlanması ve geliştirilmesi yolundaki üstün katkılarına rağmen XII. Yüzyıldan sonra İslam toplumlarında felsefenin neredeyse hiç derecesine indiği genel kabul gören bir fikirdir. Müslümanlarca hazırlanan alt yapıyı kullanan Avrupa’daki Hıristiyan toplumların felsefe ve bilimde katettiği mesafe ve buna karşılık İslam ülkelerinin felsefe ve bilimdeki iyi olmayan durumu bilinen bir gerçektir. Bu konuda yapılan araştırmaların çoğu; Gazzâlî’ye ait felsefeyi reddeden bir tür din yorumunun tercih edilerek akılcı düşüncenin terkedilmesi, İbn Rüşd’ün felsefe lehine gayretlerinin Müslümanlarca benimsenmemesinin sorunun asıl nedeni olduğu sonucuna ulaşmaktadır. İslam dünyasındaki “felsefesizlik” günümüzde de radikal akımlar üretebilmekte ve terörden uzak müslümanları yaşanan (ve İslam kaynaklı olduğu iddia edilen) tedhiş olayları karşısında tereddütte bırakabilmektedir. Oysa Gazzâlî ve İbn Rüşd ilk kaynaklardan yani kendi eserlerinden incelendiğinde durumun böyle olmadığı anlaşılmaktadır. Ne Gazzâlî felsefeye düşmandır ne de İbn Rüşd dine. Her ikisi de -ton farkıyla da olsa- barış içinde mutlu bir yaşam imkânı için din ve felsefenin tek tek ve birlikte sağlayabileceklerinin değerlendirilmesi gerektiğini savunmuştur. Bu çalışmada Eski Yunan’dan devralınan felsefî miras ve sağlanan katkının tesbitinden sonra Gazzâlî ve İbn Rüşd’ün din ve felsefe ilişkisi hakkındaki görüşleri mukayeseli olarak incelenmiştir. Din ve felsefenin çatışmasından doğan halen yaşanan sorunlar irdelenmiştir. Bu kapsamda: Birinci bölümde, Gazzâlî’ye kadar etkili olan felsefî öğretilerin ve filozofların dine bakışları incelenmiştir. İkinci bölümde, Gazzâlî’nin, din açısından felsefeyi ve felsefe üzerinden dindarlığı açıklaması tesbit edilmiştir. Üçüncü bölümde, Gazzâlîye verdiği yanıtlar esas alınarak İbn Rüşd’ün din ve felsefe hakkındaki fikirleri belirlenmiştir. Dördüncü bölümde, Gazzâlî, İbn Rüşd ve aralarındaki fikir çatışmasının nasıl anlaşıldığı, etkileri/sonuçları üzerinde durulmuştur. Sonuç bölümünde, elde edilen bilgiler ışığında bir değerlendirme yapılmıştır.

Despite the high contribution of Muslim philosopher and scholars to rebirth and improvement of Greek philosophy after a long time; after XII. Century philosophy nearly not existed in Muslim communities. Whereas deplorable condition of Islamic countries, many researches on the distance European communities got so far using the infrastructure established by Muslims. This concludes that; with Ghazali, philosophy was abandoned by preferring a version of religion that denies philosophy and Averroes’ effort in favor of philosophy was not adapted by Muslims. Absence of philosophy in the world of Islam, still can produce radical movements and waver sincere Muslims in the face of terrorism incidents (claimed to be Islamic centered). When Ghazali and Averroes studied from the main sources it is obvious that it is not as it seems. Neither Ghazali is an enemy of philosophy nor Averroes to religion. Both of them thought, what religion and philosophy can offer one by one or together must be considered for a peaceful and happy life. In this study, following identification of inherited philosophical heritage and contributions, Ghazali and Averroes’ opinions about the relationship between religion and philosophy is studied comparatively. Problems are examined that caused by - and still goes on- the conflict between religion and philosophy. In this context, In first chapter, the philosophical doctrines and philosophers' perspective of religion which affected to Al-Ghazali have been examined. In second chapter, Al-Ghazali’s explanation of philosophy through religion and devoutness in terms of philosophy has been identified. In third chapter, Averroes’s ideas on religion and philosophy has been stated, based on the responses of Averroes to Ghazali. In fourth chapter, how the conflicts of thought between Ghazali and Averroes is understood and the effects/implications of this is emphasized. In the conclusion section, an evaluation was made in the light of the information obtained.