Eşrefzâde İzzettin ve tefsiri: "Enîsü'l-Cenân"

Abstract

Anlamak, açıklamak ve anlamlandırmak gibi eylemler, bizi çevreleyen gelenek evreni içinde, sahip oldugumuz kültür mirası ile gerçeklesir. Tefsir ilminin gayesi de, muradullahı en dogru, en iyi ve en güzel biçimde anlayıp anlamlandırmaktır. Yazma eserler, kültür mirasımızın sahip oldugu tüm kazanımları tasıma ve yansıtma özelligine sahip olmaları bakımından vazgeçilmez bir konumdadırlar. Çünkü onlar dilsel yapıtlardır ve dil, her çag ve devirde anlamların, bizi çevreleyen gelenek evreninin tasıyıcısı durumundadır. Osmanlı mparatorlugu için artık gerileme ve çöküs dönemleri olarak isimlendirilen XVII. ve XVIII. asırlarda, devletin ilk baskenti olan Bursa’da Kâdiriyye/Esrefiyye tarîkatı seyhi Esrefzâde zzettin (1083/1672 – 1153/1740)’in 1116/1704 -1135/1723 yılları arasında kâleme aldıgı “Enîsü'l-cenân fî Tefsiri’l-Kur'ân ”adlı tefsiri, BUYEBE Kütüphanesi Genel 976-986 numaralarda kayıtlı on iki ciltlik, Arapça, yazma bir eserdir. Osmanlı mparatorlugu’nun Anadolu ve Rumeli topraklarındaki en gelismis popüler tarikatlarından biri olan Kâdiriyye’nin Esrefiyye kolunun Bursa’daki merkez tekkelerinden biri olan ncirli Dergâh’ında postnisîn olan Seyh Esrefzâde zzettin’i ve tefsiri Enîsü'l-cenân’ı konu alan, Esrefzâde zzetin ve Tefsiri: “Enîsü'l-cenân ” isimli bu tez çalısması, Giris, iki ana bölüm ve Sonuç’tan olusmaktadır. Tezin Giris bölümünde, Osmanlı tasavvuf anlayısını biçimlendiren tarihî arka plan ortaya konulmaya çalısılmıs, “Esrefzâde zzettin ve Enîsü'l-cenân fî Tefsiri’l-Kur'ân’ı ” baslıklı birinci bölümde, müellif; asrı, hayatı, ilmî sahsiyeti, baglı oldugu tarîkat, eser; kaynakları, genel olarak metot ve muhteva özellikleri ve literatür içindeki yeri bakımından tanıtılmıstır. “Enîsü'lcenân’ın Tefsir Metodolojisi” baslıklı ikinci bölüm ise, “Rivâyet Metodolojisi” ve “Dirâyet Metodolojisi” seklinde iki alt baslıga ayrılmıs ve her bir baslık altında yer alan temel disiplinlere ait tefsir bilgileri ve ilgili tefsir örnekleri incelenmistir. Sonuç bölümünde, Kâdiriyye/Esrefiyye tarîkatı seyhi Esrefzâde zzettin ve tefsiri Enîsü'l-cenân’ın bugünün dünyası için ifade ettigi anlam ortaya konulmaya çalısılmıs, eserin belli baslı karakteristik özelliklerine vurgu yapılarak Sonuç bölümü tamamlanmıstır.

Actions like understanding, explanation, and interpretation are realized within the environment of tradition that surrounds us with cultural heritage. The aim of discipline of Tefsir is to understand and interpret the wishes of Allah the best, the truest and an excellent way. Handwritten manuscripts are in an indispensable place with the quality of having and reflecting all gains of our cultural heritage. Because they are linguistic works and language in every age and period is the conveyor of meanings and that of the environment of tradition. In the ages of XVII and XVIII named as the Retreat and Collapse Periods , Shaikh Esrefzâde zzettin(1083/1672 – 1153/1740) the master of Kâdiriyye/ Esrefiyye tariqa in Bursa - the first capital city of Ottoman Empire - had written his Koran interpretation between years 1116/1704 -1135/1723 . Named as “Enîsü'l-cenân fî Tefsiri’l-Kur'ân, it is a twelve bound handwritten manuscript, Arabic in BUYEBE library (Bursa Handwritten Manuscript and Ancient Printed Works Library) recorded in 976-986 general numbers. This thesis named “Esrefzâde zzettin and Enîsü'l-cenân ” discusses Shaikh Esrefzâde zzettin who is head of a dervish lodge in ncirli Dergâhı which is one of the main dervish lodges of Esrefiyye brunch of Kâdiriyye –one of the popular most developed tariqas in Anatolian and Rumelia parts of Ottoman Empire . This thesis consists of introduction, two main chapters and a conclusion. In the introduction of the thesis, the background of the history which shaped the conception of Ottoman Sûfîsm is tried to be designated. In the first chapter entitled ‘’Esrefzâde zzettin and Enîsü'l-cenân fî Tefsiri’l-Kur'ân’ı”, it is introduced both the author to his period, his life, his scientific personality, the tariqa that he is committed to, and his work to its bibliography, its features of method and contents in general and its place in literature. The second chapter named “The Commentary Methodology of Enîsü'l-cenân” is subtitled as ‘’Hearsay Methodology’’ and ‘’ Discernment Methodology’’ and in each subtitle, interpretation information of the main disciplines and related Koran interpretation samples are studied. In the chapter of conclusion, it is tried to be put forth the meaning for today’s world of Shaikh Esrefzâde zzettin who was the head of Kâdiriyye /Esrefiyye tariqa and his commentary entitled Enîsü'l-cenân, and it is concluded focusing on some certain characteristic features of the work above mentioned.