Amasya Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı kazıları lüle buluntuları

Abstract

Lüle, tütün ve benzeri maddelerin içine doldurulup fincan gibi ağzı açık ve yan tarafında deliği bulunan içim aletidir. 1554 yılında Şam’dan Şems, Halep’ten Hakem adlı iki tüccar İstanbul’a gelerek ilk kahvehaneleri açmışlardır. Din dışı kültür ve toplanma mekânları olan kahvehanelerde 17. yüzyılın başında tütünün de Osmanlı topraklarına girmesiyle kahve ve lüle vasıtasıyla tütün beraber tüketilmiştir. Bu çalışma, 2009-2021 yılları arası Prof. Dr. E. Emine Naza Dönmez başkanlığında yürütülen Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı Kazısı lüle buluntularının araştırılması amacıyla hazırlanmıştır. Tez kapsamında el sanatları içinde önemli bir yere sahip olan lülelerin incelenip farklı kazılarda ele geçen buluntularla karşılaştırması yapılarak benzer örneklerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı Kazısı 2009-2021 yılları arası çalışmalarında 216 lüle ve lüle parçası ele geçirilmiştir. 70 adet lüle ve lüle parçasının fotoğrafları çekilip çizimleri yapılarak kataloğu oluşturulmuştur. İncelenen eserlerin ölçüleri alınmış, hamur ve astar renkleri belirtilmiş, tanımlamaları yapılmış, süsleme ve tipleri bakımından tarihlendirmeleri yapılmaya çalışılmıştır. Tipi tespit edilebilen lüleler çanak ve kaide biçimlerine göre gruplandırılmıştır. Çanak şekillerine göre yuvarlak çanaklı, basık yuvarlak çanaklı, silindir çanaklı, süzgeç çanaklı, lale biçimli çanaklı ve karinalı çanaklı lüleler; kaide biçimlerine göre disk kaideli lüleler olmak üzere yedi tip belirlenmiştir. Harşena Kalesi ve Kızlar Sarayı lüleleri, hamur rengi, tip ve form özellikleri nedeniyle 17. yüzyıl ile 19. yüzyıl arasına tarihlenmektedir

A pipe is a utensil used for smoking tobacco. It is small bowl, which is filled with the tobacco or similar substances and has a hole on the side. In 1554, two merchants, Sems from Sam and Hakem from Halep came to Istanbul and opened the first coffee shops. Tobacco was introduced at the beginning of the 17th century, to the Ottoman lands and in the coffee shops which were meeting places of a non-religious meetings, tobacco was consumed using pipes together with coffee. This research was prepared for the purpose of investigating the pipe findings from the Harsena Castle and Maidens Palace Excavations which was conducted under the oversight of Prof. Dr. E. Emine Naza Donmez between the years of 2009-2021. During the excavations of Harsena Castle and Maidens Palace 216 pipes and pipe pieces were found. A catalog was created by taking photos and drawings of 70 pipes and pipe pieces. The measurements of the examined works were taken, clay and slip colours were specified, their descriptions were recorded, and they were dated in terms of ornaments and types. The type of pipes that can be defined are grouped according to their bowl and pedestal shapes. According to the bowl shapes, seven types were determined as round bowl, short round bowl, cylindrical bowl, strainer bowl, tulip-shaped bowl and keel bowl pipes, and according to their pedestal shapes, disc base bowls. The pipes of Harsena Castle and Maidens Palace are dated between the 17th and 19th centuries owing to their clay colour, type and form characteristics.