Osmanlı sarayında bir dinler tarihçisi: Max Müller’in Türkiye ziyaretinin değerlendirilmesi

Abstract

Max Müller 19. yüzyıl İngiltere’sinin önemli din araştırmacılarındandır. Dinler Tarihinin kurucusu olarak kabul edilen Müller Doğu Dinleri araştırmaları ile dikkati çeker. Onun Hinduizmle ilgili araştırmaları İngiltere’nin kolonist anlayışı ile aynı paralellikte devam eder. Dinî araştırmalarda bilimsel disipline önem veren Müller’in Doğu ile ilgili tanımlamaların çoğu yine Batı merkezlidir. İslam ve Türklerle ilgili değerlendirmelerinde de durum böyledir. Türklere dair olumsuz düşünceleri daha çok Osmanlı’nın Anadolu ve Balkanlardaki hâkimiyeti ile ilgilidir. Ancak Müller’in 1893 yılında eşi ile birlikte İstanbul ve Bursa’yı ziyareti tümüyle olmasa da pek çok önyargısını ortadan kaldırır. Bu ziyarette Müller, Sultan Abdülhamid’le görüşür ve sıcak ilişki kurar. Sultana editörlük yaptığı Doğunun Kutsal Kitapları’nı takdim eder ve Sultan Abdülhamid de Müller ailesine çeşitli hediyeler verir. Müller İngiltere’ye döndükten sonra da İstanbul’da yaşadıklarına ve Sultanla ilgili görüşmelerine sıkça yer verir. Osmanlı aleyhine zamanla Batı kamuoyunda değişen ortam Müller’in düşüncelerinde de değişikliğe neden olmaktadır. Ancak bu defaki tahlilleri tamamen siyah veya beyaz değildir. İstanbul’da gördüklerinden dolayı düşüncelerinde gri tonlar oluşmuştur. Bu anlamda Max Müller’in İstanbul ziyareti, oryantalist bakışa ve ötekini anlama açısından sahadan alınan verilerin ne kadar önemli olduğuna büyük katkı yapmaktadır.

Max Müller is one of the most important religious researchers of 19th century England. Considered as the History of Religions founder, Müller draws attention with his studies on Eastern Religions. The general perspective of his comments on Islam and Turks is like this. His negative thoughts about Turks are mostly related to the domination of the Ottomans in Anatolia and the Balkans. However, Müller’s visit to Istanbul and Bursa with his wife in 1893 eliminated many of his prejudices but not all. In this visit, Müller meets with Sultan Abdülhamid and establishes a warm relationship. He presented the Sacred Books of the East to the Sultan, which he edited, and the Sultan Abdülhamid gave various gifts to the Müller’s family. After returning to England, Müller frequently mentions his experiences in Istanbul and talks with the Sultan. During the deprecation of Western media about the Ottomans, Müller’s thoughts changed. However, this time his analyzes are not entirely black or white. Due to what he saw in Istanbul, gray tones were formed in his thoughts. In this sense, Max Müller’s visit to Istanbul makes a significant contribution to the orientalist perspective and the importance of the data taken from the field in terms of understanding the other.