Merkezi planlamanın sosyolojik eleştirisi: Friedrich Von Hayek ve kölelik yolu

Abstract

Bu tez çalışması; modern liberal düşünürlerden olan Friedrich August von Hayek’in kavram dünyasından hareketle geçmişten günümüze devletlerin veyahut sosyal alanlardaki her türlü iktidarın merkeziyetçi gücünü elinde bulundurarak yapmış oldukları planlamaları sosyolojik eleştiri perspektifinde, yorumsamacı bir yaklaşımla ele almaktadır. Hayek’in liberalizm anlayışı ve ona atfettiği özellikler kontekstinde merkezi planlamaların doğuracakları sosyolojik problemlerin teorik bir izdüşümü niteliğindedir. Merkeziyetçi yapılar tarih sahnesinde her zaman kendilerine yer bulmuşlardır. Devlet, en büyük merkeziyetçi sistem olmakla beraber en büyük gücü de elinde bulunduran yapı olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak bu gücü elinde bulunduran devlet ideolojik bir zeminde kendi fikrini “planlama” kanallarıyla halka aksettirmektedir. Kurucu bir aklın ürünü olan bu merkezi planlamalar çoğunlukla total ideolojilere gebe olmaktadırlar. Hayek’in bahsetmiş olduğu “hukukun üstünlüğü ilkesi” ve “kendiliğinden doğan düzen” bu merkezi planlama safahatlarının karşısında yer almaktadır. Hayek, devletin elinde bulundurduğu bu gücün yıkıcı değil tamamlayıcı bir güç olması gerektiğini savunmakla beraber modern devletlerin-özellikle Avrupa’nın-içine düşecekleri kaosu Kölelik Yolu kitabında önceden haber vermekte ve buradan kurtuluşu ekonomik temelli özgür bireyde görmektedir. Bu kontekstte ideolojik merkezi planlamaların bireylerin özgürlüğüne kast olarak anlamlandırılması büyük bir önem ihtiva etmektedir.

This dissertation discusses plannings which are made from past to present, by states or any power within social areas via holding centralist power, in the perspective of sociological criticism with a hermeneutical approach with reference to Friedrich August von Hayek’s conceptual world. It’s a theoretical projection of sociological problems which will be given birth by centralist planning, in context of Hayek’s conception of liberalism and the characteristics attributed to it by him. Centralist structures has always found a place for themselves on the stage of history. The state, aside being the supreme centralist system, appears before us as the structure wielding the supreme power. And yet, the state which wields this power, reflects its own idea to the people through the channels of “planning” on an ideological basis. These central plannings which are the products of constructivist rationalism, generally conceive total ideologies. “The Rule of Law Principle” and “spontaneous order”, which are mentioned by Hayek, are over against these central planning phases. Although Hayek advocates this power wielded by the state should not be a destructive but a complementary one, in his The Road to Serfdom he prognosticates the chaos into which the modern states-especially the ones in Europe-slide and sees the salvation in the economically liberated individual. In this context, interpreting ideological central plannings as an attempt against freedom of individuals has great importance.