Nizam-ı Cedid’ten Tanzimat’a Osmanlı zihniyet yapısının çözümlenmesi bağlamında Batı’nın siyaset bilimi kavramlarının (özgürlük, eşitlik, vatan ve millet) dönüşümü

Abstract

Osmanlı Modernleşme Tarihinin başlangıcı meselesi üzerine yapılan çalışmalar, ekseriyetle Sultan III. Selim’in başlattığı Nizam-ı Cedid dönemi ile Sultan II. Mahmud saltanatının sonlarında ortaya çıkan Tanzimat dönemi arasında değişkenlik göstermektedir. Osmanlı Devleti’nin modernleşme serüveninin teşekkülü ile alakalı cevapların farklı olmasının nedeni, araştırmacıların meseleyi hangi bağlam üzerinden değerlendirdikleri ile yakından alakalıdır. Biz çalışmamızda meseleye, Osmanlı’nın siyasi zihin yapısı üzerinden cevap aramaya çalıştık. Fransız İhtilali ile sonrasında ortaya çıkan özgürlük, eşitlik, millet ve vatan kavramları, Avrupa siyasi söylemini belirleyen kavramlar olarak ortaya çıkmıştır. Avrupa’nın bu siyasi dönüşümü karşısında Sultan III. Selim’in Osmanlı Devleti’ni muhafaza edebilmek için Avrupa’da ilk ikamet sefirlikleri açması, iki farklı zihniyetin karşılaşması bağlamında önemlidir. Özellikle sefirlerin Avrupa’da siyasi söylem anlamında karşılaştıkları özgürlük, eşitlik, millet ve vatan kavramlarını nasıl idrak ettikleri ve tanımladıkları, Osmanlı siyasi düşüncesini anlamak için kıymetlidir. Özellikle Nizam-ı Cedid ile birlikte Osmanlı Devleti’nde gerçekleştirilen köklü ıslahatların gayesinin Avrupa siyasi düşüncesi ile eklemleme mi yoksa kendi fikri mirası üzerinden kendini tanımlama mı olduğu soruları çalışmamızın yanıtlamaya çalıştığı konulardan birisidir. Dolayısıyla Osmanlı siyasi düşünce mirasını besleyen bir takım ahlaknameler, söz konusu ettiğimiz kavramlar bağlamında ele alınmaya çalışılmıştır. Böylece ahlaknamelerin siyasi teklifinin, esasında nasıl bir varlık anlayışına sahip olduğu ortaya çıkacaktır. Sultan II. Mahmud’un saltanatı ile birlikte değişen siyasi ve sosyal şartlar karşısında Avrupa’ya sefir olarak giden Mustafa Reşid ve Sadık Rıfat Paşalar, Osmanlı Devleti’nin muhafazası için devletin Avrupa siyasi uyumuna katılmasını önermişlerdir. Bu doğrultuda söz konusu ettiğimiz kavramlar bağlamında köklü ıslahatlara girişerek, Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesine neden olmuşlardır. Nitekim bu durum Tanzimat’ın, Osmanlı siyasi düşüncesinden kopuşu mu temsil edip etmediğini ortaya çıkaracaktır.

Studies on the beginning of the Ottoman modernization history mostly vary between the Nizam-ı Cedid period initiated by Sultan III. Selim and the Tanzimat period that emerged at the end of the reign of Sultan Mahmud. The reason why the answers about the formation of the modernization adventure of the Ottoman State are different is closely related to the context in which the researchers evaluated the issue. In our study, we tried to find an answer to the issue through the political mentality of the Ottoman State. The French Revolution and the concepts of freedom, equality, nation and homeland that emerged after this process occured as the concepts that determined the European political discourse. In the face of this political transformation of Europe, Sultan III. Selim's opening of the first residence embassies in Europe in order to preserve the Ottoman State is important in the context of the encounter of two different mentalities. In particular, how the ambassadors understood and defined the concepts of freedom, equality, nation and homeland they encountered in terms of political discourse in Europe is valuable for understanding Ottoman political thought. One of the issues that our study tries to answer is whether the aim of the radical reforms carried out in the Ottoman State, especially with the Nizam-ı Cedid, is articulation with European political thought or self-definition through its own intellectual heritage. Therefore, some ahlaknames (the books of moral codes) that feed the Ottoman political thought heritage have been tried to be discussed in the context of the concepts that we have mentioned. Thus, it will be revealed what kind of an understanding of existence that the political proposal of the ahlakname actually has. Mustafa Reşid and Sadık Rıfat Pashas, who went to Europe as ambassadors in the face of the changing political and social conditions with the reign of Sultan Mahmud, suggested that the state join the European political harmony for the preservation of the Ottoman State. Thus, they initiated radical reforms in the context of the concepts that we have mentioned and caused the declaration of the Tanzimat Edict. As a matter of fact, this situation will reveal whether the Tanzimat represents a break with Ottoman political thought.