Sekizinci sınıf fen bilimleri ders kitabında çoklu modsal betimleme kullanımının incelenmesi

Abstract

Ders kitaplarını zenginleştiren ve öğrencilerin ilgisi, dikkatini çeken çoklu modsal betimlemeler, fen eğitiminin önemli bir parçası haline gelmiş ve literatürdeki birçok çalışmaya da konu olmuştur. Fen bilimleri ders kitapları ve çoklu modsal betimlemeler konusunu içeren bu çalışmalar incelendiğinde bazı ders kitaplarının çalışmalara dâhil edilmediği ve belirli sınıf seviyelerindeki çalışmalarda eksiklik olduğu söylenebilir. Bu araştırma, yeni öğretim programına uygun 8.sınıf fen bilimleri ders kitabında kullanılan modsal betimlemelerin sayısını tespit etmek; bu modların ünitelere göre dağılımını, ünite kapsamındaki içerik ile ilişkisini, betimsel özelliklerini, diğer modlarla arasındaki bağlantıları ve öğrenme güçlüğüne sebep olup olmadığını incelemek amacıyla yapılmıştır. Bu çalışmadaki temel veri toplama kaynağı 2020-2021 eğitim-öğretim yılında MEB tarafından Türkiye geneli ortaokullarda okutulması uygun görülen 8.sınıf fen bilimleri ders kitabıdır. Veri analiz sürecinde öncelikle modsal betimlemeler ile ilgili yapılan çalışmalar incelenerek ders kitaplarında kullanılan resim, fotoğraf, tablo, grafik, diyagram, şema ve matematiksel ifadeler gibi modsal betimlemeler kategorilere ayrılmış, tanımları yapılmış ve doküman analizinde kullanılacak olan modsal betimlemeler seçilmiştir. Daha sonra belirlenen bu modların sayısını, türünü, bağlantısını ve kalitesini değerlendirmek için Gkitzia ve diğerleri (2011) tarafından hazırlanan kriter ve kod listesi yeniden revize edilerek kullanılmıştır. 8.sınıf fen bilimleri ders kitabında kullanılan modların sayısının ve türlerine, modların betimsel özelliklerine, modların metin ve içerik ile ilişkisine, çoklu modlar arası bağlantıya, öğrenme güçlüğüne neden olabilecek modlara dair bulgular elde edilmiştir. Sonuç olarak 8.sınıf fen bilimleri ders kitabında kullanılan modların sayısında ve türlerinin dağılımında ünitelere göre farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Ayrıca ders kitabında metin ile kısmen ilişkili ya da ilişkisiz olan modların bulunduğu, metin içeriğinde öğrencileri modlara yönlendirmek amacıyla kullanılan bağlantı ve ifadelerin yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada incelenen fen bilimleri ders kitaplarındaki modlarda tasarım hatası, eksiklik ve açık-anlaşılır olamayan kısımlardan dolayı belirsizlikler belirlenmiş ve bunların da öğrencilerde öğrenme güçlüğü oluşturabileceği ifade edilmiştir.

Multi modal representations, which enrich textbooks and attract the attention of students, have become an important part of science education and have been the subject of many research in the literature. When these researches are analyzed, some textbooks were not included and there was a deficiency in the researches. This research aimed that determine the number of modal representations used in the 8th grade science textbook appropriate to the new curriculum; to examine the distribution of these modes according to the units, their relationship with the content within the unit, their descriptive features, the connections between them and other modes and whether they cause learning difficulties. The main data collection source in this study was the 8th grade science textbook approved by the Ministry of National Education in secondary schools in Türkiye in the 2020-2021 academic year. In the data analysis process, studies on modal representations were examined and such as pictures, photographs, tables, graphs, diagrams and mathematical expressions used in textbooks were divided into categories, definitions were made and modal representations to be used in document analysis were determined. The list of criteria and codes prepared by Gkitzia et al. (2011) was revised and used to evaluate the number, type, connection and quality of these modes identified. In the 8th grade science textbook, findings were obtained about the number and types of modes used, the descriptive properties of the modes, the relationship of the modes with the text and the content, the connection between multiple modes, and the modes that may cause learning difficulties. As a result, it was determined that the number of modes used in the 8th grade science textbook and the distribution of their types differed according to the units. In addition, it was determined that there were modes in the textbook that were partially related or unrelated to the text, and that the links and expressions used to direct the students to the modes in the text content were insufficient. Modes that examined in this research, uncertainties were identified due to design mistakes, deficiencies that could not be clearly understood, and these could cause learning difficulties in students.