Kırsal mirasın kültürel peyzaj yaklaşımı ile korunması için bir model önerisi: İznik gölü havzası örneği

Abstract

Kırsal alanlar, günümüzde dünyanın karşı karşıya olduğu çevresel, ekonomik ve sosyal sorunlar nedeniyle kırılgan ve savunmasız hale gelmiştir. Kırsal yerleşimler ile kırsal mirasın korunması dünyada ve Türkiye’de mimari koruma alanındaki güncel araştırma konularındandır. Türkiye’de kırsal alanlar, iklim değişikliği ve çevre sorunları, ekonomi ve tarım politikaları, yönetsel ve sosyal sorunlar, geleneksel konutların çağdaş yaşamın mekânsal gerekliliklerine cevap verememesi, geleneksel yapılarda fiziksel bozulmalar, bakımsızlık, terk ve zamanla yıkılma gibi çok çeşitli sorunlarla karşı karşıyadır. Kırsal alanlardaki potansiyel çeşitliliği ve koruma sorunları, kültürel peyzaj, kırsal peyzaj, bütüncül koruma gibi yeni yaklaşımların benimsenerek bu alanların belgelenmesi, değerlendirilmesi, yorumlanması, korunması ve geliştirilmesi için yeni yöntemler geliştirilmesini gerektirmektedir. Bu sorundan yola çıkılarak, Bursa zeytin peyzajlarından biri olan İznik Gölü Havzası, yaşamın üretimle beraber devam ettiği ve kültürel peyzaj örneği olarak çalışma alanı seçilmiştir. Tezin amacı, çalışma alanını kültürel peyzaj yaklaşımı ile ele alarak kültürel ve doğal değerleri belirlemek ve koruma önerileri geliştirmektedir. Tezde tarihsel araştırma ve örnek çalışma yöntemleri kullanılmıştır. Çağdaş mimari koruma, kültürel peyzaj, kırsal miras, peyzaj karakter değerlendirme yöntemleri ve çalışma alanı üzerine literatür ve arşiv araştırması yapılmıştır. Örnek çalışma kapsamında bölgesel ölçekte İznik Gölü Havzası’nın tamamında, yerleşim ölçeğinde güney köylerinde, mimari ölçekte ise Gürle ve Yeni Sölöz köylerinde olmak üzere üç farklı ölçekte ve detayda üç aşamalı bir alan çalışması yöntemi uygulanmıştır. Bu yöntem, koruma planlamada ölçekler arası geçiş ve uyumun sağlanmasını hedeflemiştir. İki köydeki binalar için toplanan veriler Coğrafi Bilgi Sistemleri veri tabanına işlenerek dijital bir envanter oluşturulmuştur. Çalışma alanı kültür peyzaj olarak tanımlanmış, koruma sorunları ve riskler, korunacak değerler, koruma ölçütleri belirlenmiştir. Araştırma ve alan çalışması sonuçlarına dayanarak koruma ve planlama vizyonu geliştirilmiş, alan yönetimi ve kültürel rota önerilmiştir. Yaşayan kültürel peyzajların sürdürülebilirliğini sağlamak için tarımsal üretimin sürekliliğini ve kültürel miras değerlerini korumayı ve yaşatmayı hedefleyen bütüncül bir koruma ve gelişme modeli önerilmiştir. Kültürel peyzajlarda “kültür” ve “üretken” temalarının birlikteliğini vurgulayan bu modele “KültÜretken” Peyzaj Koruma Modeli adı verilmiştir.

Rural areas have become fragile and vulnerable due to the environmental, economic, and social problems that the world facing today. Conservation of rural settlements and heritage are current research topics in the architectural conservation discipline both in the world and in Turkey. Rural areas face multidimensional issues such as climate change and environmental problems, economicand agricultural policies, administrative and social issues, traditional houses that are not responding to the spatial requirements of contemporary daily life, and deterioration, neglect, abandonment, and destruction of them over time. The diversity of potentials and conservation problems in rural areas requires the development of new methods for the documentation, evaluation, interpretation, protection, and development of these areas by adopting new approaches such as cultural landscape, rural landscape, and holistic conservation. Based on this problem, Iznik Lake Basin, one of the olive landscapes in Bursa, was chosen as the study area as an example of a cultural landscape where life continues together with production. The thesis aims to determine the cultural and natural values and to develop conservation proposals by considering the cultural landscape approach. The research methods of the thesis are historical research and case studies. A literature survey was conducted on the concepts of cultural heritage conservation, cultural landscape, rural heritage, landscape character assessment methods, and study area. Within the scope of the case study, a three-stage field study method was applied in three different scales and details; in rural areas of Iznik Lake Basin at the regional scale, in the southern villages at the settlement scale, and Gürle and Yeni Sölöz villages at the architectural scale. This method aims to ensure the transition and harmony between scales in conservation planning. A digital inventory was created by processing the data collected for the buildings in the two villages into the Geographic Information Systems database. The study area was defined as a cultural landscape, conservation problems, and risks, values, and conservation criteria were determined. Based on the results, a conservation and planning vision was developed, and site management and a cultural route were proposed. A holistic conservation and development model that aims for the continuity of agricultural production and to preserve and sustain cultural heritage values has been proposed for the sustainability of continuing cultural landscapes. This model which emphasizes the unity of "culture" and "alive" themes in cultural landscapes, is named as "CulturalAlive" Landscape Conservation Model.