Aristoteles’te canlılığın bir nedene (aitia/aition) veya bir amaca (telos) dayandırılması

Abstract

Bu çalışma, Aristoteles’te canlılığın bir nedene (aitia/aition) veya amaca (telos) dayandırılmasından hareketle bitki, hayvan ve insan olarak karşımıza çıkan canlı varlık türlerinin birbirlerinden üstün olarak ele alınmadığını göstermeyi amaçlamaktadır. Aristoteles’te psykhe olarak karşılığını bulan bu canlılık ilkesi, her bir canlı varlık türünde bulunması bakımından canlı varlık türlerinin sahip olduğu ortak nedeni veya amacı, barındırdığı yetiler gereği ise onları birbirlerinden ayıran farklı yanları ortaya koymaktadır. Burada, her bir canlı varlık türünün, kendine özgü yetilerinden hareketle bir yaşam formu ortaya koyduğu görüşü temele alınarak, canlı varlık türlerinden her birinin doğadaki yerinin, onların sahip oldukları yetileri ve bu yetileri gerçekleştirebilmeleriyle özel olduğuna vurgu yapılacaktır. Bu canlı varlık türlerinden biri olan insan, sahip olduğu yetiler gereği iyi yaşam (eu zen) amacını gerçekleştirmek adına kurduğu politik birliği (politike koinoia), bu üst etkinliği ortaya koymasının nedeni de olan noetik yetinin bir ürünü olarak politik yaşam (bios politikos) amacıyla meydana getirmektedir. Bu çalışma, insanın üst etkinlikler ortaya koyan canlı bir varlık olmasının onu doğayı paylaştığı diğer canlı varlıklardan “üstün” bir konuma getirmediği görüşünü temele almaktadır. Çünkü Aristoteles’in tüm canlı varlık türlerini tek bir canlılık ilkesine (psykhe) dayandırarak yaptığı ayrımlar, bize canlı/canlılık kavramının kapsamının ne denli geniş olduğunu göstererek çağın sorunlarına eleştirel bir gözle bakma imkânı sunmaktadır. Aristotelesçi bir bakış açısıyla söyleyecek olursak, insanın bugün iyi yaşama ulaşmasını sağlayacak şey, bir başka türü, hatta bunun daha ileri bir aşaması olarak kendi türünden olanı yok sayması değil, ortak bir ilkeye dayanarak bir arada bulunduğu canlı varlıklar dünyasının yalnızca bir parçası olduğunu kabul etmesidir. Bunun için burada insanın, canlı varlıkların bu ortak ilkenin farklılaşmış yetilerine ve olanaklarına sahip olmalarıyla özel olduklarını göz önünde bulundurmasının gereği üzerinde durulmaktadır. Bu, ancak akıllı bir canlı varlık olan insanın sahip olabileceği bir farkındalık olup bugün etik-politik olanın meydana getirilmesinde de önemli bir yere sahiptir. Bunun aksi ise çağımızın bize savaşlarla, soykırımlarla, mülteci sorunuyla, doğanın tahribatıyla gösterdiği gibi, insanlığı yıkıma götüren serüvenlere neden olmaktadır.

This study aims to show that, in Aristotle, the species of living beings that we encounter as plants, animals and humans are not considered superior to each other, based on a principled cause (aitia/aition) and/or purpose (telos). This vitality principle, which corresponds to psykhe in Aristotle, reveals the common cause and/or purpose of living species in terms of being present in each species of living being, and the different aspects that distinguish them from each other due to the abilities they contain. Here, it will be emphasized that the place of each living creature in nature is special with the abilities they have and the ability to realize these abilities, based on the view that each living entity species presents a life form based on its unique abilities. As a higher activity, man creates a political entity (politike koinoia) for the purpose of good life (eu zen), and he creates this higher activity for the purpose of political life (bios politikos) which is also a product of the noetic skills. This study is based on the view that the fact that man is a living being that exhibits higher activities does not make him "superior" to other living beings with whom he shares nature. Because, the distinctions that Aristotle made by basing all living beings on a single principle of life (psykhe) offer us the opportunity to look critically at the problems of the age by showing us how wide the scope of the concept of life/vitality is: If we speak from an Aristotelian point of view, what will enable man to reach the good life today is not his ignoring another species, or even his own kind as a further stage of this, but admitting that he is only a part of the world of living beings in which he coexists on the basis of a common principle. For this reason, it is emphasized that human beings should consider that living beings are special because they have differentiated abilities and possibilities of this common principle. This is an awareness that only human beings, who are intelligent living beings, can have, and it has an important place in the creation of the ethical-political today. As our age has shown us with wars, genocides, the refugee problem, and the destruction of nature, choosing the other way causes adventures that lead humanity to destruction.