Orta Asya’da Nestûrî Türklere ait mezar taşları ve kitabeler (XIII. ve XIV. yüzyıllar)

Abstract

Tarih boyunca Orta Asya coğrafyasında bulunan Türkler arasında birçok din kabul görmüş, Nestûrî Hristiyanlık inancı da bu kapsamda Orta Asya’da bulunan bazı Türk toplulukları tarafından benimsenmiştir. Hristiyanlığın Nestûrî mezhebini benimsemiş olan Türk topluluklarından günümüze ulaşan bazı arkeolojik ve epigrafik materyaller, araştırmacılara bu toplulukların dinî yaşamları hakkında fikir sahibi olma imkânını vermektedir. Bu açıdan söz konusu birincil kaynaklar, Nestûrî Türklerin dinî inancı hakkında bilgiye ulaşma konusunda kılavuz olma niteliği taşımaktadır. Tez çalışmamızının konusunu XIII. ve XIV. yüzyıllarda Orta Asya’da ve Çin’de yaşamış Nestûrî Türklere ait mezar taşları ve kitabeler teşkil etmektedir. Çalışmada güdülen amaç, bugüne kadar araştırmacılar tarafından bilim dünyasına kazandırılmış olan Süryani harfli mezar taşlarının toplu bir tetkikinin yapılmasıdır. Bu tez çalışmasında öncelikle tarihsel süreçte Orta Asya coğrafyasında Nestûrî Hristiyanlık inancının yayılması ve mezar taşlarının keşfedilme süreçleri hakkında ön bilgi verilmiş, sözü edilen inancın etkisiyle XIII. ve XIV. yüzyıllara ait Süryani alfabesi ile yazılmış Süryanice ve Türkçe mezar taşları transliterasyon (yazı çevirim) metodu kullanılarak toplu halde incelenmiştir. Çalışma içerisinde incelenen 871 adet mezar taşı tarihli, tarihsiz ve yazısız olacak şekilde ilgili coğrafyanın başlığı altında tasnif edilmiştir. Yayımlanmış mezar taşları Türkçe tercümeleriyle birlikte bir araya getirilmiş ve Orta Asya’da varlık göstermiş Nestûrî Türklerin XIII. ve XIV. yüzyıllardan günümüze ulaşan mezar taşları ile kitabelerinin müstakil bir derlemesi yapılmıştır.

Throughout history, several religions have been accepted by Turks in Central Asian geography, and the Nestorian Christianity believe has also been adopted by some Turkish groups in Central Asia. Some archaeological and epigraphic items that have remained from Turkish communities that have accepted the Nestorian sect of Christianity allow academics to get insight into the religious life of these communities. In this regard, these main materials serve as a guide for obtaining knowledge on Nestorian Turks' religious beliefs. The subject of our thesis is the tombstones and inscriptions belonging to the Nestorian Turks who lived in Central Asia and China in the 13th and 14th centuries. The aim of this study is to perform a collective assessment of tombstones with Syriac writings that have been introduced to the scientific community by scholars. In this thesis preliminary information about the spread of Nestorian Christianity in the geography of Central Asia in the historical process and the discovery of tombstones and The Syriac and Turkish the tombstones written in the Syriac alphabet belonging to the and 13th and 14th centuries, were examined collectively by used the transliteration method. 871 tombstones examined in the study have been classified under the heading of the relevant geography as datet, undated and unwritten. Furthermore, the published tombstones and Turkish translations gathered together, and an independent compilation of tombstones and epitaphs of the Nestorian Turks, who had a presence in Central Asia in the 13th and 14th centuries, prepared.