Karl Marx ve Max Weber’in bürokrasi kavramına yaklaşımlarının karşılaştırmalı incelenmesi

Abstract

Karl Marx ve Max Weber kapitalizmin iki yorumcusu olarak birbirleriyle sıkça karşılaştırılan düşünürlerdir. Weber’in kapitalizme getirdiği kültürel yorum onun anti-Marx olarak adlandırılmasına neden olmuştur. Marx ve Weber’in kapitalizm içerisindeki insan sorununa karşı, sosyolojilerinde ortak felsefi yakınlık görmek mümkündür. Marx’ın yabancılaşmış emek kavramı, kapitalizm içerisindeki insanın giderek kendinden uzaklaştığını ve insanlığını yitirdiğinin ifadesidir. İnsan, bu sürecin sonunda emeğinin ürününden, üretim sürecinden, türsel özünden ve diğer insanlardan yabancılaşarak, daha çok makine daha az insan haline gelmektedir. Weber’in rasyonalizasyon kavramı, Marx’ın yabancılaşmış emek kavramına belirli benzerlikler gösterir. Dünyanın olumlu anlamda entelektüelizasyonu olumsuz anlamda büyüsünün bozulması olarak rasyonalizasyon süreci, zamanla araç-amaç rasyonel eylemin hâkim duruma geldiği birbiriyle bağlantılı süreçleri anlatır. Bu süreçlerin sonunda Weber insanlığın demirden bir kafes içerisine girebileceğini düşünmektedir. Bu çalışmada Marx ve Weber’in yabancılaşma ve rasyonalizasyon kavramları ışığında bürokrasi yaklaşımlarının farklılıkları göz ardı edilmeden benzerlikleri gösterilmeye çalışılmıştır. Söz konusu benzerlikleri makineleşme, araçların ve amaçların tersine dönmesi, giz ve kapalılık gibi temalar üzerinden değerlendirmek mümkündür.

Karl Marx and Max Weber are frequently compared as two theorists of capitalism. Weber's cultural interpretation of capitalism has led him to be referred to as anti-Marx. It is possible to see a shared philosophical proximity in the sociologies of Marx and Weber in relation to the human problem within capitalism. Marx's concept of alienated labor refers to the expression of the human in capitalism increasingly distancing themselves from themselves and losing their humanity. In the end, the human becomes more machine and less human through the process of alienation from the product of their labor, the production process, their essential type, and other humans. Weber's concept of rationalization shows some similarities to Marx's concept of alienated labor. The rationalization process, which describes interconnected processes in which the dominant position is taken by means-ends rational action over time, portrays the intellectualization of the world in a negative sense as the disenchantment. Weber thinks that in the end, humanity can enter an iron cage. In this study, an attempt has been made to show the similarities between Marx and Weber's approaches to bureaucracy, while not ignoring their differences, in the light of the concepts of alienation and rationalization. These similarities can be evaluated through themes such as mechanization, reversal of means and ends, secrecy and closure.