Osmanlı dönemi mezarlıkların mimari koruma bağlamında değerlendirilmesi: İstanbul Merkez Efendi Mezarlığı örneklemi

Abstract

Bu çalışmada, Osmanlı Dönemi’ne ait mezarlıkların mimari koruma yaklaşımlarına göre değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda, 1985 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi’ne kaydedilmiş olan İstanbul’un Tarihi Alanları Dünya Miras Alanı’nın İstanbul Kara Surları bileşeninin özgün tarihi ve kültürel peyzajını meydana getiren Osmanlı Dönemi’ne ait mezarlıklar mimari ve kentsel koruma yaklaşımlarına göre incelenmiştir. Bu incelemenin örneklenmesi için detaylı çalışma alanı olarak Merkez Efendi mahallesi ve mezarlığı seçilmiştir. Kara Surları çevresi, 1985 yılında Dünya Miras Listesi’ne kaydedilmiş; 1995 yılında ise sit alanı ilan edilmiştir. Ancak, 1950’lilerden bu yana alanın batısında hızla gelişen sanayi nedeniyle başlayan nüfus artışı alanda kontrolsüz bir kentsel dönüşüme neden olmuştur. 2007 yılında Zeytinburnu Belediyesi tarafından Kültür Vadisi Projesi adı altında kültür, eğitim ve kentsel dönüşüm projeleri yapılmaya başlanmış, alanın sanayi geçmişine dair izler silinerek rekonstrüksiyon ve taklit yapılarla sahte bir tarihi doku oluşturulmuştur. Bu çalışmada, gerçekleştirilen dönüşüm projeleri ortasında kalan tarihi mezarlıkların bu dönüşümden nasıl etkilendiğinin anlaşılması için literatürden gelen veriler, arşivden ulaşılan bilgiler, eski ve yeni fotoğraf ve hava fotoğrafları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ortamında sayısallaştırılıp değerlendirilmiştir. Bu çalışmanın sonunda Merkez Efendi Mezarlığı örneklemi üzerinden Osmanlı Dönemi’ne ait mezarlıkların gerçekleştirilen kentsel dönüşümlere entegre edilemediği tespit edilmiştir. Ayrıca, 2005 yılında kabul edilen ve yenileme alanlarına izin veren kanunla alanda yapay ve modern kültürel bir dokunun oluşturulması eleştirilmiştir.

This study evaluates the cemeteries belonging to the Ottoman period according to architectural conservation approaches. In this context, cemeteries from the Ottoman Period, which constitute the original historical and cultural landscape of the Istanbul Land Walls component of the Historic Areas of Istanbul World Heritage Site, which was registered in the UNESCO World Heritage List in 1985, were examined according to architectural and urban conservation approaches. Merkez Efendi neighborhood and cemetery were chosen as the detailed study area for the sampling of this study. The area around the Land Walls was inscribed on the World Heritage List in 1985; it was declared a conservation area in 1995. However, the population increase that started due to the rapidly developing industry in the west of the area since the 1950s has caused an uncontrolled urban transformation in the area. In 2007, the Zeytinburnu Municipality started to carry out cultural, educational, and urban transformation projects under the name of the Culture Valley Project, and the traces of the industrial past of the area were erased and a fake historical texture was created with reconstruction and imitation buildings. In this study, data from the literature, information from the archives, old and new photographs, and aerial photographs were compared to understand how the historical cemeteries that were in the middle of the transformation projects were affected by this transformation. This comparison was digitized and evaluated in the Geographic Information Systems (GIS) environment. At the end of this study, it was determined that the Ottoman period cemeteries could not be integrated into the urban transformations realized through the Merkez Efendi cemetery case. In addition, the creation of an artificial and modern cultural texture in the area as a result of the law dated 2005, which allowed renovation areas, was criticized.