Ömer B. Abdülazîz'in devlet yönetimi

Abstract

Ömer b. Abdülazîz, hem Emevî olması hem farklı icraatları hem de Müslüman çoğunluğun desteğini kazanması sebebiyle önemli ve farklı bir devlet adamıdır. Bununla birlikte onun devlet idaresinin, ilmî, analitik ve eleştirel yöntem gereği gibi kullanılmadan dağınık ve yüzeysel bir şekilde daha ziyade idealize edilerek ele alındığı görülmektedir. Bundan dolayı bu çalışmada Ömer b. Abdülazîz'in devlet yönetiminin seleflerinden farklı ve benzer icraatları, sebep ve sonuçları ilmî metotlarla tespit edilmeye ve sisteme karşı tavrı belirlenmeye çalışılmıştır. Bunun için ilk önce temel kaynaklar esas alınmış, onlarda yer alan bilgiler tespit edilip yorumlandıktan sonra çağdaş eserlerden faydalanılma yoluna gidilmiştir. Sonuç bağlamında Ömer b.Abdülazîz, gençliğinde valilik ve müsteşarlık yapmış, halife olduğunda şaşaalı saltanat geleneklerini iptal etmiştir. Halifeler arasında hiçbir ayrım yapmamış, saltanatı ve veliaht tayinini meşrû karşılamıştır. Önce kendi mallarını bağışlamış, daha sonra şikâyete konu olan çok sayıda mezâlimi davacılara iade etmiştir. Gümrük vergisi dâhil birçok vergiyi ilga etmiştir. Mevâlîden cizyeyi kaldırıp onları Araplarla eşitlemiş ve birçoğuna resmi vazife vermiştir. Muhtaç ve mağdur kesimlere geniş kapsamlı sosyal yardımlar yapmıştır. Aşk şairlerine ilgi göstermese de öğütler içeren dinî şiirleri dinlemeye devam etmiştir. Bazı konularda hanedan üyeleriyle karşı karşıya gelse de hayatı boyunca Emevî mensuplarıyla dostane ilişkiler kurmuş, bazılarına resmi görevlerde vermiştir. Hutbelerde Hz. Ali’nin ayıplanması âdetini kaldırıp Fedek, Ketîbe, sadukât, humus ve zevî’l-kurbâ sehmini Benî Hâşim’e tahsis etmiştir. Hâricîler’le tartışmışsa da bir kişiyi ikna edebilmiş, diğerleriyle savaşmak zorunda kalmıştır. Ömer b. Abdülazîz, zimmîlerin lehine hükümler vermiş ve vergilerini düşürüp maddi olarak desteklemiş, öte yandan mevcut bazı kurallara küçük düşürücü yenilerini ekleyerek etkin bir şekilde uygulamış ve tüm zimmî görevlileri azletmiştir. Dış siyaset alanında fetihleri durdurmuş, düşman saldırılarına açık olduğundan uç bölgelerini boşaltmaya karar vermiştir. Valiliğinin aksine halifeliği sırasında mimari çalışmalara ilgi duymamıştır.

ʿUmar b. ʿAbd al-ʿAzīz is an important and different statesman because he is an Umayyad, his different actions and the support of the Muslim majority. However, it is seen that his state administration is handled in a scattered and superficial way, rather idealized, without using scientific, analytical and critical methods as required. Therefore, in this study, it has been tried to determine the different and similar actions, reasons and results of ʿUmar b. ʿAbd al-ʿAzīz's state administration from his predecessors and to determine his position against the system. For this, firstly, basic sources were taken as basis and after the information contained in them was determined and interpreted, contemporary works were used. In the context of the conclusion, ʿUmar b. ʿAbd al-ʿAzīz was the governor and undersecretary in his youth and when he became the caliph, he canceled the glorious sultanate traditions. He made no distinction between the caliphs and regarded the sultanate and the appointment of heirs as legitimate. Hedonated his own property first and then returned a large number of usurped properties that were the subject of the complaint to the plaintiffs. It abolished many taxes, including customs duty. He removed the jizya from the mawali and equated them with the Arabs and gave many of them official duties. ʿUmar b. ʿAbd al-ʿAzīz provided extensive social assistance to the needy and aggrieved groups. Although he did not show interest in love poets, he continued to listen to religious poems containing advice. Although he came face to face with the members of the dynasty on some issues, he established friendly relations with the Umayyad members throughout his life and gave some of them official duties. He abolished the custom of condemning Ali in the sermons and allocated the shares of Fedek, Katîba, sadukât, humus and zavî'l-kurbâ to Bani Hashim. Although he argued with the Kharijites, he was able to persuade one person and had to fight the others. Umar b. Abdulaziz made judgments in favor of the dhimmis, reduced their taxes and supported them financially, on the other hand, he effectively implemented some existing rules by adding new derogatory ones and dismissed all dhimmis officers. In the field of foreign policy, he stopped the conquests and decided to evacuate the border regions as it was open to enemy attacks. Unlike his governorship, he was not interested in architectural studies during his caliphate.