19. yüzyılda Kafkasya’da bağımsızlık mücadelesi ve İmâm Şâmil’in siyasî kişiliği

Abstract

Kafkasya, Hazar ile Karadeniz arasında yer alan sıradağlardan müteşekkil bir coğrafyanın adıdır. Jeopolitik ve jeostratejik konumundan dolayı tarihte çeşitli kavimler ve devletler tarafından kontrol altına alınmak istenmiştir. Ancak Kafkasya’yı tamamen kontrol altına alabilen ilk devlet Çarlık Rusyası olmuştur.18. yüzyıl itibariyle Çarlık Rusyası, silah ve asker sayısı üstünlüğü sayesinde zamanla bölgeyi nüfuzu altına almaya başlamıştır. Daha önce birlik kuramayan Kafkasyalılar, birbirinden bağımsız idare edilen yerel direniş hareketlerinin vatanlarını istiladan korumadığını fark etmiştir. İlk kez 1785’te İmâm Mansur önderliğinde Kafkasyalı Müslümanlar bir araya gelerek askerî bir güç oluşturmuşlardır. 1829/30 senesinde Müslüman âlimler ve halk önderlerinin ittifakıyla Gimrili Gâzî Muhammed, imâm seçilmiş, ancak 1832 yılında kuşatma altına alınan Gimri’de şehid olmuştur. Ardından önder seçilen Hamzat Bek’in iki sene süren liderliği de 1834 yılında uğradığı suikast sonucu sona ermiştir. Başsız kalan Müslümanlar, üçüncü imâm olarak Gimrili Şâmil’i seçmişlerdir. İmâm Şâmil, 25 yıl süren devlet başkanlığı sürecindeki askerî ve siyasî başarılarından ötürü tarihe damga vurmuş olmasına rağmen şeyh olarak anılmış, Ruslara karşı yürütülen bağımsızlık mücadelesi ise mahiyeti belirsiz olan Müridizm kavramıyla ilişkilendirilerek gazavât sürecinin tarih yazımında kullanılagelmiştir. Bu ithamlar da tarihsel gerçekliklerle çelişmektedir. Araştırma konusu yapılan İmâm Şâmil’in siyasî kişiliği, literatür tarama yöntemiyle incelenmiş, bu kapsamda Kafkas halkları, Çarlık Rusyası ve Osmanlı nezdinde Şâmi imajı tespit edilmeye çalışılmıştır. Daha önce İmâm Şâmil’in siyasî kişiliğini temellendiren ve Müridizm kavramının 18. –19. yüzyıl Kafkas-Rus harp tarih yazımında kullanılmaması gerektiğini delillendiren bir çalışma bulunmamaktadır. Yapılan araştırma sonucunda İmâm Şâmil’in Kafkasya’da birdevlet nizamı kurduğu ve Müridizm’in gazavât ile ilişkisinin olmadığı temellendirilmeye çalışılmıştır.

The Caucasus is the name of a geography consisting of mountain ranges located between the Caspian and the Black Sea. Due to its geopolitical and geostrategic location, it has been desired to be controlled by various tribes and states in history. However, the first state that could completely control the Caucasus was Tsarist Russia. As of the 18th century, Tsarist Russia began to influence the region over time, thanks to its superiority in the number of weapons and soldiers. The Caucasians, who could not unite before, realized that the local resistance movements, which were administered independently from each other, did not protect their homeland from invasion. For the first time in 1785, under the leadership of Imam Mansur, Caucasian Muslims came together and formed a military force. In 1829/30, with the alliance of Muslim scholars and people's leaders, Ghazi Muhammad of Gimri was elected imam. But he was martyred in 1832 in Gimri, which was under siege. The two-year leadership of Hamzat Bek, who was subsequently elected leader, ended as a result of his assassination in 1834. The Muslims who were left without a head chose Shamil from Gimri as the third imam. Although Imam Shamil left his mark on history due to his military and political achievements during the 25-year presidency, he was referred to as a sheikh. The struggle for independence against the Russians, on the other hand, has been used in the historiography of the gazavat process by being associated with the concept of Muridism, the nature of which is uncertain. These accusations also contradict historical realities. The political personality of Imam Shamil, who was the subject of the research, was examined by the literature review method and in this context, the image of Shamil in the eyes of the Caucasian peoples, Russia and the Ottoman Empire was tried to be determined. There is no previous study that based the political personality of Imam Shamil and proves that the concept of Muridism should not be used in the 18th-19th century Caucasian-Russian war historiography. As a result of the research, it is based on that Imam Shamil established a state order in the Caucasus and that Muridism has no relation with gazavât.