Zorunluluğun doğası: Alvin Plantinga ve Gelenbevî merkezli bir inceleme

Abstract

Bu çalışmada mantık ve metafizik disiplinlerinin temel kavramlarından biri olan zorunluluk kavramı ele alınmıştır. Bir modalite olarak zorunluluk kavramı metafizik yapmanın güvencesi olarak mantık tartışmalarının içinde kendine yer bulmuştur. Buna göre Aristoteles ile birlikte sistemleşen modal mantık zorunluluk, imkan ve imkansızlık gibi kiplikleri içermesi bakımından daha sonra İbn Sinacı perspektifte de göreceğimiz üzere mantıksal olan ile ontik olanın arasında bir köprü işlevi görmüştür. Bu bakımdan çalışmamız metafiziğin elenmesi süreçlerinin ardından tekrar mantıksal düzlemde metafizik yapmanın tutarlılığını gösteren Alvin Plantinga ve çok yönlü bir 18. Yüzyıl Osmanlı alimi olan İsmail Gelenbevî’yi merkeze almaktadır. Nitekim çalışmamız, giriş, üç bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Giriş bölümünde tezimizin konusu, amacı, yöntemi ve kaynakları ele alınırken, birinci bölümde ise özel olarak Aristoteles ve İbn Sina’da zorunluluk kavramı ve zorunlu önermeler yer almaktadır. İkinci bölümde ise Alvin Plantinga’nın “Zorunluluğun Doğası” (The Nature of Necessity) adlı eserinde zorunluluk kavramına ve zorunlu önermelere olan yaklaşımı ele alınmaktadır. Üçüncü bölümde ise Gelenbevî’nin Risâletü’l-İmkân adlı eserinde zorunluluk kavramına ve zorunlu önermelere olan yaklaşımı ele alınmakta ve sonuç bölümünde de söz konusu iki isim arasındaki benzerlikler ve farklılıklar gösterilmeye çalışılmaktadır.

In this study, the concept of necessity, one of the fundamental concepts of logic and metaphysics, is discussed. Necessity as a modality has found its place in the discussions of logic as a assurance for practicing metaphysics. Accordingly, modal logic, which was systematized with Aristotle, functioned as a bridge between what is logical and what is ontological, as we will later see in the Avicennian perspective, in terms of including modalities such as necessity, possibility and impossibility. In this respect, our study focuses on Alvin Plantinga who pointed out the consistency of practicing metaphysics on the logical realm after the processes of elimination of metaphysics and İsmail Gelenbevî, a distinguished 18th century Ottoman scholar. As such, our study consists of an introduction, three chapters and a conclusion. While the introduction discusses the subject, purpose, method and sources of our thesis, the first chapter deals specifically with the concept of necessity and necessary propositions in Aristotle and Ibn Sina. The second chapter discusses Alvin Plantinga's approach to the concept of necessity and necessary propositions in his work "The Nature of Necessity". The third part deals with Gelenbevī's approach to the concept of necessity and necessary propositions in his Risālat al-Imkān, and in the conclusion, the similarities and differences between these two names are attempted to be shown.