Türkiye'de bölgesel kalkınma ve Güneydoğu Anadolu Projesi

Abstract

Ülke coğrafyasında dengeli bir gelişme sağlanması hedefi, ülke ekonomisi için hedef alman yüksek bir kalkınma hızı kadar önemlidir. Doğal ve toplumsal kaynakların mekan üzerinde dağılımı mutlak anlamda eşitlik arz etmediğinden, gelişme de mutlak anlamda dengeli bir süreçten geçmemektedir. Ekonomik ve sosyal gelişme zaman ve mekan bakımından farklılık göstermektedir. Ülkeler arasında "azgelişmiş", "gelişmekte olan", "gelişmiş" gibi tanımlamalarla nitelenen gelişmişlik farkları, ülkelerin farklı yörelerinde de ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada, bölgeler arası dengesizliğin tarihsel süreç içerisinde nasıl ortaya çıktığı, ne gibi sakıncalar yarattığı üzerinde durulmuş, Fransa ve Türkiye deneyiminden de yararlanarak bölgesel dengesizliklerin giderilmesinde ne gibi politikalar ortaya konulduğu ele alınmıştır. Türkiye'de uygulanan bölgesel kalkınma projeleri tanıtılmaya çalışılmış, uygulanmakta olan en önemli bölgesel kalkınma projelerinden biri olan GAP üzerinde durularak, GAP'ın bölgenin sosyo ekonomik yapısında yaratacağı etkiler analiz edilmeye çalışılmıştır. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, ilk olarak, bölgesel farklılıkların ortaya çıkışı ve gelişimi, ele alınmıştır. Kalkınma süreci içerisine giren bölgelerle diğer bölgeler arasında yaşanan olumlu ve olumsuz etkiler, gelişmeyi sağlayıcı ve gelişmeyi durdurucu etkiler olmak üzere iki başlık halinde incelenmiştir. Kutuplaşma veya mekana göre dengesiz gelişmenin doğal bir sonucu olarak, geri kalmış ve aşın kalabalıklaşmış bölgelerde ne gibi sorunların ortaya çıktığı ele alınmıştır. İkinci bölümde, bölgesel planlamanın doğuşu, gelişimi ve çeşitleri üzerinde durularak, ulusal planların bölgeselleştirilmesine yönelik planlamaya örnek olarak Fransa deneyimi, özel sorunları çözmeye yönelik planlamaya örnek olarak da Türkiye deneyimi ele alınmıştır. Bölgeler arası gelişmişlik farklarım azaltmada bölgesel planlamadan nasıl yararlanıldığı bu iki ülke deneyimi ile analiz edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümü, Güneydoğu Anadolu projesine ayrılmıştır. Bu bölümde, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin geri kalmışlığının tarihsel gelişimi ele alınmış, sosyo ekonomik gelişmişlik göstergelerinden yararlanılarak, bölgenin diğer bölgelerle karşılaştırılması yapılmıştır. GAP çerçevesinde, bölgesel planlama gereği üzerinde durularak proje tanıtılmaya çalışılmış, günümüze kadar kat edilen aşamalar belirtilmiştir. GAP'ın kısa ve uzun dönemli etkileri üzerinde durulmuş, GAP'm ekonomik analizi yapılarak, bölgenin sosyo ekonomik yapısı üzerinde doğuracağı etkiler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Son olarak GAP'm başarısını artıracak etmenler üzerinde durulmuş ve GAP'a yönelik öneriler getirilmiştir.

Achievement of an equal development across the country is as important as a higher economic development in the country. Since there is not a perfect equality in the distribution of natural and social resources on the territory, development does not follows an equitable course. Economic and social development illustrates differences in terms of space and time. The different categories of development among nations as "underdeveloped", "developing" and "developed" are also valid for different regions of a country. The study, dwelling upon how regional imbalances arise and what kinds of inconveniences they produce in the course of time, contemplates on the policies which France and Turkey have adopted for handling regional imbalances. The regional policies which Turkey has adopted were introduced, and focusing on the SAP, Southeastern Anatolian Project as one of the most important of the regional development projects, its likely effects on the socioeconomic development of the region were analyzed. The study consisted of three parts. In the first part, the rise and exacerbation of regional differences were evaluated. The conditions, whether encourages or discourages regional development, were examined under two sections: the positive effects that contribute to the development and the negative effects that paralyze development. What kinds of problems arise in underdeveloped or crowded regions, as a natural result of polarization or unbalanced development, were considered. In the second part, the rise, development and varieties of regional planning were determined. The French and Turkish cases, the former as an instance of the regionalization of national planning and the latter one as a planning for coping with specific questions, were taken into account. How regional planning is made use of in diminishing regional differences was analyzed via the mentioned countries. The third part of the study was devoted to the Southeastern Anatolian Project. In this part, the course of the underdevelopment of the Southeastern Anatolian region was considered; resorting to the indicators for socioeconomic development, it was compared with other regions. Emphasizing the necessity of a regional planning, the SAP was introduced and the stages of the project were determined. The short and long term effects of the SAP were evaluated and analyzing economic position of the SAP, its potential effects on the socioeconomic structure of the region were put forward. Finally, the factors that will increase of SAP's successful! vere examined and proposed to SAP.