Abbâd b. Süleymân'ın bazı kelâmî görüşleri: Bilgi teorisi, ulûhiyyet ve nübüvvet

Abstract

İslâm düşüncesinin ana sacayaklarından birisi kabul edilen Mu'tezile, kelâm geleneğinin kurucusu olması yönüyle de özel bir önemi haizdir. Mu'tezile'nin sistemleşme öncesi dönemi düşünürlerinden olan Abbâd b. Süleymân es-Saymerî, ortaya koyduğu görüş ve kanaatler itibariyle Mu'tezile içerisinde dikkat çeken bir şahsiyettir. Mu'tezile'nin temel ilkelerini tabiî olarak benimsemekle birlikte, kendine özgü fikir ve tespitleri de söz konusu olup mezhep içerisinde tenzih kaygısı ve bu doğrultudaki yaklaşımların en ileri temsilcilerinden birisi olduğunda şüphe yoktur. Abbâd'ın Mu'tezile'nin sistematik bir yapıya sahip olmasında az da olsa katkısı vardır; buna karşılık görüşlerin henüz tam anlamıyla tebellür etmediği teşekkül döneminde yaşadığı için görüşlerinde yer yer kapalılık ve zahiren çelişkiler görüldüğü de söylenebilecektir. Abbâd, ifade edildiği gibi erken dönemde yaşamasına rağmen ilmî birikimi ile ön plana çıkmaktadır. Eserlerinin günümüze ulaşmaması ve görüşlerinin klasik kaynaklarda dağınık bir biçimde olması, onun düşünce sisteminin bütüncül biçimde ortaya konulmasını zorlaştırdığı gbi muhtemelen bugüne kadar hak ettiği ilgiyi görmemesinin de temel sebebini teşkil etmiştir. Bu çalışmada öncelikli olarak klasik kaynaklar takip edilmiş ve büyük bir yekûn oluşturmayan modern literatür de göz ardı edilmemiş, Abbâd'ın hayatı, bilgi teorisi, ulûhiyyet ve nübüvvet anlayışı derinlenmesine incelenmiş, görüşlerinin temel dayanakları izah edilmeye çalışılmış ve mezhep içerisindeki konumu ortaya konmuştur.

Mu'tazilah, which is accepted as one of the mainstreams of Islamic thought, has a special importance in that it is the founder of the tradition of Kalam. Abbâd ibn Sulayman al-Saymari, who is one of the thinkers of Mu'tazilah's pre-systematization period, is a person who draws attention in Mu'tazilah due to his opinions and convictions. While naturally adopting the basic principles of Mu'tazilah, there are also his specific ideas and determinations. There is no doubt that he is one of the most pre-eminent representatives of the approaches of tanzih in the School. There is a partial contribution of Abbâd in Mu'tazilah's having a systematic structure. However it can be said that there are occasional closure and inconsistent contradictions in his views because he lived in the era of the formation in which the opinions had not yet become fully apparent. Although Abbâd lived in the early period, as stated, he was in the forefront with his scientific accumulation. The fact that his works did not reach to the present day and his views are scattered in classical sources, makes his system of thinking totally difficult to be revealed, and constitutes the main reason for not attracting attentions. In this study, primarily the classical sources were followed and the modern literature, which do not constitute a large sum, was not overlooked. Abbâd's life, his theory of knowledge, the understanding of uluhiyyah (divinity), and nubuwwah (prophethood) has been studied in depth. Besides, it is tried to explain the basic foundations of his views and to reveal his position in the sect.