Türkiye'de vergi kaçakçılığının önlenmesinde vergi denetiminin etkinliğinin sağlanması

Abstract

Ekonomik ve sosyal alanlardaki gelişmelere paralel olarak, devletlerin görevleri ve bu görevlerin yerine getirilebilmesi için gelire olan gereksinimleri artmaktadır. Devletlerin gelire olan gereksiniminin karşılanmasında vergiler büyük önem taşımaktadır. Vergiler, devlete gelir kaynağı olma işlevinin yanı sıra, ekonomik ve sosyal alanda ulaşılmak istenen amaçlara ulaşmada önemli bir araçtır. Diğer taraftan vergiler, ödeyecek olan bireyler ve kurumlar açısından genellikle bir külfet olarak kabul edilmekte ve zaman zaman vergiye karşı çeşitli biçimlerde tepkiler gösterilmektedir. Vergiye karşı gösterilen tepkiler içinde, vergi kaçakçılığı büyük öneme sahiptir. Öncelikle, devletin gereksinim duyduğu parasal kaynakların azalmasına yol açarak, görevlerini yerine getirmesini güçleştirir. Ekonomik bakımdan, rekabet koşullarını vergi kaçırmayan girişimciler aleyhine bozar ve zarar etmelerine yol açar. Sosyal bakımdan ise, vergilemede eşitlik ilkesini zedeleyerek, vergi kaçırma olanakları bulunmayan ücretlilerin ve dürüst yükümlülerin vergi yüklerinin artmasına neden olur. Diğer taraftan, yapılan vergi kaçakçılıklarının yeni vergi kaçakçılıklarını özendirdiği göz önüne alınırsa, her alanda zincirleme olumsuz etkiler :devam eder. Bu olumsuz etkilerin ortaya çıkmaması için, vergi kaçakçılığının önlenmesi -hiç değilse mümkün olan en az düzeye indirilmesi gerekmektedir. Kısa dönemde, vergi kaçakçılığını önlemede en etkili araç vergi denetimidir. Vergi denetimi "vergiyi güvenlik altına alma" amacını güden, bir vergi güvenlik önlemidir. Öncelikle, işletmelerin işlem ve kayıtlarında yapılan hata ve hilelerin araştırılarak ortaya çıkarılmasını hedefler. Diğer taraftan hataların kaynaklarını ortadan kaldırmak suretiyle hata yapılmasını önlemeyi amaçlamaktadır. l/ergi denetiminin yoklama (kayıt nizamı denetimi ya da yüzeysel denetim) ve vergi incelemesi (derinlemesine De netim) olmak üzere iki yönü* bulunmaktadır. Yoklama, yükümlüleri, yükümlülükle ilgili maddî olayları, kayıtları, konuları araştırmak ve belirlemek amacıyla gerçekleştirilen bir işlemdir. Yoklamada, işlemlerin detaylarına inilmez, sadece V/ergi Usul Kanununda belirlenen hükümlere.uyulup uyulmadığı kontrol edilir. V/ergi incelemesinde ise, işletmelerin işlemleri detayları ile araştırılır ve incelenir. l/ergi denetiminin vergi kaçakçılığının önlenmesinde kısa dönemli bir çözüm olmasına rağmen, etkin bir biçimde uygulanması gerekir. Çünkü beyan sisteminin başarısı yapılan beyanların doğruluğuna, doğru beyan ise vergi denetiminin etkinliğine bağlıdır. Etkin vergi denetimi, yükümlüler de sürekli olarak izlendiği duygusunu uyandırarak, onların kaçakçılık niyetlerinden vazgeçmelerini sağlayan bir araçtır. Günümüze kadar gerçekleştirilen uygulamalar, Türkiye'nin vergi kaçakçılığı bakımından uygun bir malî yapıya sahip olduğunu göstermektedir. Ücretliler ile kendi beyanları doğrultusunda vergilendirilenler arasında vergi yükünün dağılımı konusunda önemli bir. dengesizlik vardır. Diğer taraftan vergi denetiminde etkinliğin sağlanamaması, varolan adalet sizliği daha da artırmaktadır, l/ergi denetiminde çalışan personel, kendilerine sağlanan olanaklar ve çalışma koşullarına paralel olarak nitelik ve nicelik yönünden yetersiz kalmaktadır. Denetim sürecinde teknolojik olanaklardan yeterince yararlanılamamakta ve araştırma-plânlama faaliyetleri etkin bir biçimde gerçekleştirilememektedir. Denetim yapan birimler arasında eşgüdüm sağlanamamaktadır.İncelenecek beyannamelerin seçimi tesadüflere Kalmaktadır. Bütün bu faktörler vergi denetiminde etkinliği azaltıcı bir rol oynamaktadır. Vergi kaçakçılığının mümkün alan en az düzeye indirilebilmesi ve sonuçlarının önlenebilmesi bakımından vergi denetiminin etkinliğinin artırılması gerekir. Öncelikle, yüzeysel denetim adı verilen yoklama faaliyetlerine gereken önem verilmelidir. Denetim birimlerinin yetki alanları belirlenerek eşgüdümlü olarak çalışmaları sağlanmalıdır. Bilgisayarlardan yararlanılarak otomasyon gerçekleştirilmelidir. Denetim elemanlarının nitelikleri yükseltilmeli, çalışma yön temleri ve sağlanan maddî olanaklar iyileştirilmelidir. Vergi denetiminin belirli aralıklarla tekrarlanması sağlanmalı ve denetime yardımcı olacak birimler oluşturulmalıdır.