Hanefî usûlünde hadis tenkidi

Abstract

Hz. Peygamber'den aktarılan söz, fiil ve takrire dayalı bilgilerin ifadelendirilmesi demek olan hadis, sadece muhaddislerin değil İslâmî ilimlerle meşgul olan herkesin ilgilendiği alanlardan biridir. Hz. Peygamber'den aktarılan rivayetlerin önemli bir kısmını hüküm ifade eden haberler oluşturmaktadır. Bu gruba giren haberlerin aktarımında alimler daha fazla özen göstermişler, hüküm bildiren hadislerin sahih sayılabilmesi ve onlarla amel edebilmek için birtakım ilave kriterler öne sürmüşlerdir. Sened ve metin olmak üzere iki kısımdan oluşan bir rivayetin sahih sayılabilmesi için her iki kısmının da bazı şartları taşıması gerekmektedir. Hadisin sıhhati konusunda muhaddislerin daha ziyade senede yoğunlaştıkları, bunun yanında fukahânın ise metni öncelediği genel anlamda kabul edilmekle birlikte, Hanefîlerin metnin yanında sened konusunda da metodik bir yaklaşıma sahip olduğu görülmektedir. Sünnî İslam dünyasındaki dört büyük fıkhî mezhepten biri olan Hanefî mezhebinin hem usûl hem de füru-ı fıkha dair eserlerinde, hadisle amel edebilmek için gerek sened gerekse muhtevaya dair tenkit kriterlerinin ele alındığı görülür. Hanefî fakihlerin hadis tenkidi ile ilgili görüşlerini sened ve muhteva tenkidi başlıkları altında iki bölümde incelemekte olan bu tez, Hanefîler tarafından ahkâm hadisleri bağlamında geliştirilen tenkit kriterlerini erken dönem usûl eserleri çerçevesinde ele almaktadır. Bu amaca yönelik olarak öncelikle sened ve râvilerle ilgili öne sürülen şartlar incelenmekte, muhteva tenkidi kısmında ise usûl eserlerinde zikredilen örnekler çerçevesinde bu kriterler değerlendirilmektedir. Konunun daha iyi anlaşılabilmesi amacıyla her bir başlık altında muhaddislerin kriterleri de ayrıca zikredilerek karşılıklı mukayese yapılmıştır.

The hadith which has been defined as Prophetic words, acts and approvals, is one of the area of interests not only to muhaddithun but also every researchers in Islamic sciences. An important part of hadiths is normative ones. Scholars have payed more attention at the transferring of these hadiths and suggest some more additional criteria for hadiths to be trustworthy as normative hadiths. For a hadith which consists of sanad and matn, there are some essentials to be considered as authentic. It is seen that muhaddithun care about isnad more than fuqaha, and fuqaha care about matn of hadith more than muhaddithun. However it can be detected that Hanefî fuqaha have a methodological approach to sanad as well as to matn. In the works of usul (jurisprudence) and furu fiqh of Hanefî school, one of the four biggest law school of Sunnî Islamic World, there are lots of creteria about sanad and matn of hadith in order for believers to act according to hadiths. Taking as a subject the opinions of Hanefî fuqaha about hadith criticism under the headings of sanad and matn criticism, this study examines its subject by focusing on normative hadiths in the concept of early Hanefî textbooks. To perform this duty, this study first examines the conditions about transporters (râvi), second in the part titled "matn criticism" it assesses these criteria within the framework of examples that were found in Hanefî methodology. In order to understand better the subject, it is attempted to make a comparison between muhaddithun and Hanafis, mentioning the criteria of muhaddithun.