Türkiye'de tarımsal destekleme politikalarındaki yeni gelişmeler

Abstract

Tarımsal üretimin en belirgin özellikleri arasında doğa koşullarına bağlılığı, arz ve talep esnekliklerinin düşük olması nedeniyle tarımsal ürün fiyatlarında meydana gelen dalgalanmalar ve bunun neden olduğu gelir istikrarsızlığı sayılabilir. Başta bu sebepler olmak üzere tarımın yapısal özelliklerinden kaynaklanan risk ve belirsizlikler de gözönünde bulundurulduğunda tarım kesiminin desteklenmesi kaçınılmaz olmaktadır. Dünyada bu nedenlerden dolayı hükümetler, tarımsal üretimi ve tarımda çalışan kesimi korumak maksadıyla yoğun şekilde desteklemektedirler. Günümüzde özellikle endüstrileşmiş ülkelerde, geçmiş dönemlerde üretimi nitelik ve nicelik olarak artırmayı amaçlayan korumacı önlemlerin alınması ve destekleme yöntemlerinin kullanılması nedeniyle tarımsal üretim, ülke ve/veya ekonomik birleşme sahalarının bu alandaki ihtiyaçlarının çok üzerine çıkmıştır. Üretimdeki artış hızı karşısında, dünya tarımsal ürün pazarının giderek daralması ve bu noktada ithalatçı ülkeler tarafından uygulanan engeller nedeniyle tarımsal ürün ihracatının düşmesi gelişmiş ülkeleri bu konuda desteklerin ve korumacılığın belirli oranlarda kaldırılması, ihracat engellerinin indirilmesi yönünde kararlar almaya sevk etmiştir. Tarımsal ticarette liberalizasyon olarak adlandırabileceğimiz bu süreç içersinde Türkiye de altına imzasını koyduğu uluslararası ticaret anlaşmaları gereği ve AB'ne aday olmanın getirdiği uyum çabaları neticesinde üstlendiği yükümlülüklerini yerine getirme durumundadır. Gelişmekte olan ülkeler statüsünde olan ülkemiz, henüz tarımsal üretimini bir bütün olarak kendi yurtiçi ihtiyaçlarını karşılayabilecek seviyeye ulaştıramamıştır. Tarımsal üretimin istenen seviyelere çıkartılamamış olması aynı zamanda üretici kesimin yaşam seviyesinin arzu edilen noktalara ulaşmadığı gerçeğini de ortaya koymaktadır. Türkiye, hem uluslararası anlaşmalardan doğan yükümlülüklerini yerine getirme hem de aktif nüfusunun %53'lere ulaşan bir bölümünü oluşturan üretici kesimi bulundukları ortamda ve gelir seviyelerini ortalama yaşam standardını sağlayacak düzeye çıkararak muhafaza etme ve aynı zamanda da temel besin maddeleri ihtiyacını karşılayacak üretim seviyesini yakalama ikilemi arasında kalmıştır.Günümüzde değişen dünya koşullarına uyum sağlama ve küreselleşme yani sermaye, mal ve hizmet dolaşımında sınırların kaldırılması, ulus devlet kimliğinin ve ulusal ekonomi hedeflerinin kaybedilmesi ile eş anlam taşımaktadır. Doğrudan Gelir Desteği adı altındaki bu alternatif destekleme yöntemi önerildiği şekli ile yani üretimden bağımsız olarak uygulandığı takdirde ülkemiz amaçlarını gerçekleştirmeyeceği açıktır. Aralık 1999 döneminde IMF'e verilen Niyet Mektubu ile ulusal hedefleri ve bunun yanında ekonomik düzeni içinde kullandığı maliye ve para politikası araçları arasındaki dengeleri değişen ve önünde yeni bir süreç gelişen ülkemizde, ulusal amaç ve araçların ne olacağı konusunda alınacak kararların gelecek nesillerde yaratacağı etkiler de gözönünde bulundurularak seçim yapılmalıdır. Geçmişten günümüze Türkiye'de uygulanan tarımsal destekleme araçlarının detaylı bir şekilde açıklandığı ve diğer ülkeler ile karşılaştırmalı olarak destekleme sistemlerinin ve yapılmakta olan reformların incelendiği bu çalışmada ülkemiz için IMF ve Dünya Bankası gibi başlıca uluslararası mali kuruluşlar tarafından önerilen yeni destekleme sistemi tartışılmıştır. Bu amaçla ülkemizde 2000 yılında "Doğrudan Gelir Desteği ve Çiftçi Kayıt Sisteminin Oluşturulması" maksadıyla Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'nın koordinatörlüğünde yürütülen pilot projenin uygulama alanlarından biri olan Ankara İli Polatlı İlçesinde ankete dayalı bir alan çalışması gerçekleştirilmiştir. Alan çalışmasının neticesinde elde edilen en belirgin sonuç, DGD'nin üretimden bağımsız ve diğer destekleme araçlarının tamamiyle kaldırılması halinde tek destekleme yöntemi olarak uygulanmasının Türk çiftçisinin ve Türk tarımının ihtiyaçlarına cevap vermeyeceği şeklinde olmuştur. Özellikle tarımsal işleme, depolama ve pazarlama konularında ihtiyaç duyulan kooperatiflerin eksikliği bu noktada daha belirgin şekilde hissedilecektir. Sonuç olarak Türk tarımının içinde bulunduğu açmazların çözümü için mevcut destekleme politikalarında değişiklik ve yenilemelere gitmek kaçınılmazdır. Bu maksatla tarımsal üretim fazlalığının olduğu ürünlerde alternatif bitkisel ürünler ve hayvancılık teşvik edilebilir, fiyat desteği yerine fark ödeme sistemi, buna karşılık üretimi artırılmak istenen ürünlerde ise prim ödemeleri uygulanabilir.

The most significant feature of the agricultural production is its dependency on the natural conditions, fluctuations comes from low level of supply and demand elasticities of the agricultural products and instability of producers’ incomes. Ali these reasons make the govemments apply various agricultural support methods at varying levels. Agricultural production amount in the industrialized countries have reached to a higher level than their local consumption amount. Applied support methods which were aimed to increase production amount in the way of quantity and quality, have caused these production surpluses in these countries. In contrast to increasing total agricultural production, agricultural commodity markets are getting shrink in the world. This outcome have made the developed countries to make some common decisions in order to decrease the subsidies, and foreign trade barriers for agricultural commodities. In the period of agricultural trade iiberalization, Turkey should realise its liabilities under intemational acts. Turkey, as a developing country, have not caught the sufficient agricultural production amount for its population’s fundamental needs, especially raw materials which are used in the food and compound feed industry as well as stock-breeding and dairy products. At this point, Turkey should keep the agricultural producers (53% of the working population) at their home by providing sufficient income and welfare levels. It has the same meaning, to try to be harmonized with the world’s changing conditions and globalization (decrease the barriers of Capital, commodity and service’s movements) and to loose the national targets and national govemment’s identity. In this thesis. the application of the agricultural subsidies in Turkey was explained, from past to present and newly recommended Direct income Support system by intemational institutions such as IMF and World Bank was clarified. As it is known, a pilot project was applied in choosen four provinces (Adıyaman, Antalya, Ankara and Trabzon) in Turkey conceming the recommended support system, the ‘Decoupled Payments System’ as a kind of Direct income Support Systems. Second step of the project is stili going on. Even though the project has not been completed yet, its results can be estimated now. When the payments or other subsidies are separeted from the production, production and income levels will decrease. It should be told that this recommended system needs to be reformed before general application in the whole country. Turkey has had a new future when she gave the last intention letter to the IMF in December, 1999. This intention letter has made Turkey change its fiscal and monetary policy’s tools. In conclusion, Turkey have got to choose its own agricultural production and support policies and tools by summing up its current needs and goals as well as in the future.