Vergi uyuşmazlıklarına ilişkin davalarda ilk inceleme ve ilk inceleme üzerine verilen kararların hukuki niteliği

Abstract

Türkiye'de mali idare ile mükellef arasında cereyan eden vergi uyuşmazlıkları, yargısal açıdan idari yargı düzeni içersinde özel olarak kurulmuş vergi mahkemeleri başta olmak üzere BİM ve Danıştay eliyle çözüme kavuşturulmaktadır. Yargılamanın yasallığı ilkesinin bir gereği olarak İdari Yargılama Usulü Kanunu hem genel görevli idare mahkemelerinde hem de özel görevli vergi mahkemelerinde uygulanmaktadır. Ancak vergi yargısına ilişkin yapılan yargılamada, genel idari yargıya ait kural ve ilkelerin yanı sıra vergi hukukuna ilişkin bazı usul ve esaslar da gözetilmektedir. İlk inceleme, idari yargılamanın ve haliyle vergi yargılamasının en temel usuli müesseselerinden biridir. İlk inceleme usule ilişkin olmakla birlikte öze yönelik sonuçları da bulunmaktadır. Bu nedenle uygulamada, bir türev hak olan dava hakkının, esas hakkın tesisine engel olunacak şekilde sonuç doğurması durumu oluşabilmektedir. Bu sakıncanın önüne geçilebilmesi ve idari yargılamaya ilişkin kavramların vergi yargılamasına ilişkin yansımalarının saptanması ve bu müessesenin vergi uyuşmazlıkları özelinde ne gibi farklı durumlar ortaya çıkardığının tartışılması gerekmektedir. Konunun hem teorik hem de pratik boyutu bulunması nedeniyle çalışmamızda, doktrine ilişkin açıklamalar ve uygulamaya ilişkin yargı kararlarının incelenmesi ve analizi, yöntem olarak benimsenmiştir. Çalışmanın ilk bölümünde vergi yargılamasına konu olan vergi uyuşmazlıkları ve bunlara karşı açılan idari davaların niteliği incelenmiştir. İkinci bölümde vergi uyuşmazlıklarından kaynaklı açılan davalarda ilk inceleme hususları, vergi hukuku merkezli bir bakışla ele alınmıştır. Çalışmanın son kısmında ise ilk inceleme üzerine verilen yargı kararlarının hukuki mahiyeti analiz edilmiştir. Böylece vergi uyuşmazlıklarına karşı açılan bir davanın türü ve buna ilişkin yapılacak ilk incelemenin mahiyeti ve sonucunda verilen kararın niteliği ortaya konulmak istenmiştir.

The tax disputes between the fiscal administration and the taxpayer in Turkey are judicially solved in an administrative justice order by particularly privately established tax courts, regional administrative courts, and council of state. A necessity of the legality principal of the judgement, administrative jurisdiction procedures law is carried out both in the adminisitrative courts with normal authority and tax courts with special authority. However, ın a judgment made regarding the tax law, some procedures and principals regarding the tax law are also pursued along with the rules and principals in general administrative judgment. First examination is one of the most basic procedural organs of administrative judgment and naturally tax judgment.In addition to being related with the principals, it also includes consequences about the compendium. For this reason, there could emerge a situation that a right of suit, a derivative one, could be practiced in a way to pose a barrier in front of the fundemental rights. It is a must that this event be averted and projections of concepts as to the administartive judgment over tha tax judgment be identified and what kind of different situations that this establishment could produce within the special context tax disputes be debated. Examination and analysis of the rulings related to the doctines and practices are adoptes as the method because the topic has both theoretical and practical aspects. In the first chapter of the work, the tax disputes in tax judgments and the legal nature of the administrative suits claimed against them are examined. In the second chapter, first examination points in the suits claimed resulting from the tax disputes are dealt with the perspective of prioritizing the tax law. In the last chapter, the legal nature of the rulings made upon the first examinations is analyzed. Thus, it aims to manifest the type of an administrative suit claimed against tax disputes and the essence of the first examination regarding this situation and the nature of the decisions made.