Buğday gen kaynaklarının bitki hastalıklarına karşı dayanıklılık durumları üzerinde araştırmalar

Abstract

Buğday gen kaynaklarının bitki hastalıklarına karşı dayanıklılık durumlarının belirlenmesi amacıyla yapılan bu araştırma, 1992-1993 yıllarında, Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi deneme alanlarında yürütülmüştür. Araştırmada Ankara üniversitesi Ziraat Fakültesi Osman TOSUN Gen Bankasından sağlanan 231 makarnalık, 231 ekmeklik olmak üzere toplam 462 yerli ve yabancı buğday hatlarından oluşan bitki materyali kullanılmıştır. Buğday hatlarının buğday küllemesi, buğday kahverengi pası ve buğday sürmesi hastalıklarına karşı mukavemeti belirlemek amacıyla bitkiler sapa kalktıktan sonra üç ayrı dönemde (başaklanma ve çiçeklenme, süt olum, sarı olum) belirli aralıklarla hastalık belirtilerinin olup olmadığı kontrol, edilmiştir. Yaptığımız araştırmada, patojenlerinin belirtileri görüldüğü anda itibaren her sıradan tesadüf olarak seçilen 10 bitki üzerinde hastalık derecesi belirlenmiştir. Külleme hastalığının belirlenmesinde kullanılan ıskala 4 kademeli olup, kahverengi pas hastalığını belirten ıskala 6 kademelidir. Yaprak üzerinde lezyonlar sayısına göre hastalık oranı belirlenir. Sürme hastalığı sürmeli bitki sayısına göre belirlenmiştir. Araştırmamızda elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibi özetlenebilir. 1.Başaklanma ve çiçeklenme dönemlerinde saptanan bulgular. -Külleme hastalığı bakımından 231 makarnalık buğdaydan 49 tanesi % 0-1, 17 tanesi % 1-5 hastalık oranlarında duyarlı olup 165 tanesi dayanıklı bulunmuştur. 231 ekmeklik buğdaydan 64 tanesi % 0-1, 29 tanesi % 1-5 ve 1 tanesi % 5-25 hastalık oranlarında duyarlıdırlar. Geriye kalan 137 tanesi dayanıklı bulunmuştur. Başaklanma ve çiçeklenme döneminde ekmeklik buğdaylar külleme hastalığına daha duyarlıdırlar. En duyarlı hat 1407 nolu hattır. -Kahverengi pas hastalığı bakımından 231 makarnalık hattan 14’ü % 0-5 oranında duyarlılık, 217 tanesi ise dayanıklılık göstermişlerdir. 231 ekmeklik buğdayda 27 tanesi % 0-5 oranında duyarlı, 204 tanesi ise dayanıklıdır. 2.Süt olum döneminde saptanan bulgular. -Külleme hastalığı bakımından 231 makarnalık buğdaydan 39'ü % 0- 1, 32'si %l-5, 11'i % 5-25 oranında duyarlı olduğu anlaşılmıştır. Geri kalan 149'u dayanıklıdır. 231 ekmeklik buğdaydan 126 adedi dayanıklı, 44' ti % 0-1, 39'u % 1-5, 22's.i ise % 5-25 oranında duyarlıdırlar. Görüldüğü gibi süt olum döneminde ekmeklik buğdaylar küllemeye karşı daha dayırİldirlar. -Kahverengi pas hastalığına karşı 231 makarnalık buğdaydan 198'i dayanıklı bulunmuştur. 31'i % 0-5, sadece 2 hat % 5-10 oranında duyarlılık göstermiştir. Ekmeklik buğday materyalinden 37'si % 0-5, 8'ide % 5-10 oranında duyarlıdırlar. 186'sıda hastalık göstermemiştir. Çiçeklenme ve başaklanma dönemine göre süt olum döneminde hastalık oranlarında artış olmuştur. 3.Sarı olum döneminde saptanan bulgular. -Küllemeli bitki sayısında artış olduğu görülür. Makarnalık buğday hat ve populasyonlarmda 148'i hastalıksızken geri kalan 35'i % 0-1, 32'si % 1-5, 16'sıda % 5-25 oranında -38- duyarlılık göstermişlerdir. Ekmeklik buğdayların küllemeye daha duyarlı oldukları açıkça görülmektedir. 140 tanesi % 0-1, 39 tanesi % 1-5 27 tanesi % 5-25, 3'ü % 25-50 olup, bunlar 1733, 1734, 1735 nolu hatlardır. -Kahverengi pas hastalığına karşı dayanıklılık durumunu incelediğimizde ekmeklik buğdayların yine daha duyarlı oldukları gözlenmektedir. Makarnalık buğdayların 186'si dayanıklı, 31'i % 0-5, 12'si % 5-10, 2 tanesi (1534, 1645 nolu hatlar) % 10-25 oranında duyarlıdırlar. Ekmeklik hatlardan 159'u dayırlı, 49’u % 0-5, 13'ü % 5-10, 8'i % 10-25, 2'si (1361, 1362 nolu hatlar) % 25-40 oranında duyarlıdır. Buğday bitkilerinin gelişme dönemlerinin ilerlemesi ile kahverengi pas hastalığının arttığı görülmüştür. 4.Hasattan sonra saptanan bulgular. -Makarnalık buğday hatlarının sürme hastalığına karşı sadece 9 tanesi (1524,1520,1542,1544,1620,1633,1645,1647,1674 nolu hatlar) duyarlıdırlar. Ekmeklik buğdaylarda 5 tanesi duyarlı olup, bunlar 1539, 1596, 1617, 1630, 1636 nolu hatlardır. Hem makarnalık hemde ekmeklik buğdaylar % 0-10 grubunda yer aldıkları için sürmeye karşı dayanıklı oldukları söylenebilir.

This study was set up to determine the resistances of wheat germ-plasm to plant deseases in 1993 fıeld trials were conducted at Research and Application Centre of Agriculture Faculty, Uludağ üniversitesi. A total of 462 number winter and spring wheat strains was used in the experiment. Strains were obtained from Gene Bank of Osman Tosun. These stocks are renewed in every five years in a certain programme and present field conditions. In the study, the resistance of wheat strains to plant deseases were observed at heading - blooming stage of plant, immature seed and pastmature seed stages.