Hişâm B. Hakem’in uluhiyet anlayışı

Abstract

Erken dönem Şiasında Allah’ın varlığına şüphesiz iman edilmekle birlikte O’nun mahiyeti hakkında ortak bir kanaat yoktu. Daha çok teşbih ve tecsim anlayışının hakim olduğu ilk dönem Şiasında çeşitli tanrı tasavvurları mevcuttu. Hişâm b. Hakem böyle bir ortamda tecsim fikrini savunmuştur. Ancak onun tecsim anlayışının karşılığı insan biçimci bir tanrı anlayışı değildir. Ona göre tecsim Allah’ın var olması ve mekan sahibi olması anlamındadır. Görüşlerini aklî çıkarımlarla ortaya koyan Hişâm, ayetleri zahirî manada anlayıp görüşlerini nass ile desteklemiştir. Aynı yöntemle Allah’ın bilgisinin ezelî olmadığını savunmuştur. Onun marjinal fikirleri her ne kadar sonraki dönem Şiî müellifler tarafından te’vil edilmeye çalışılsa da söz konusu aykırı görüşlerin muteber Şia kaynaklarında geçmesi ve Hişâmiyye mezhebi adı altında bu görüşlerinin farklı varyantlarına rastlanması Hişâm’ın aykırı görüşlerden tam olarak arındırılamayacağını göstermektedir.

Although there was no doubt about God's existence in the early Shi'ite, there was no common opinion about God's nature. In the first period of Shi'a, where tashbih (anthropomorphism) and tajsim (corporealism/materialization) were dominant, there were various imaginations of god. Hisham b. Hakam advocated the idea of tajsim in such an environment. But his conception of tajsim is not a conception of anthropomorphic god. According to him tajsim means that existence of God and his having a space. Hisham who expresses his views with mental inferences, understood the verses superficially and supported his views with nass (Quran and Sunnah). With the same method he advocated that God's knowledge was not eternal. Although his marginalized ideas were attempted to be purified by Shi'i authors for the later period the fact that these unconventional opinions were passed in the credible Shia sources and existence of different variants of these views under the name of Hishamiyya sect shows that Hisham couldn't be completely purified from his marginal views.