Bursa Büyükşehir sınırları içinde kalan derelerde ağır metal kirliliğinin bitkilerle izlenmesi ve değerlendirilmesi üzerine araştırmalar

Abstract

Bursa ülkemizin önemli sanayi ve tarım kentlerinden birisidir. Sanayinin hızlı ve kontrolsüz gelişimi beraberinde çevre kirliliğini özellikle yüzeysel suların sanayi atıklarıyla kirlenmesini ve beraberinde de ağır metal kirliliğini getirmiştir. Bursa' nın en önemli yüzeysel su kaynaklarından birisi olan ve kentin içinden geçen Nilüfer çayı da kirlenmeye maruz kalmıştır. Çalışmamızda, sanayi atıklarının verilmediği noktadan (Buski) bir ve atık etkisindeki bölgenin üç farklı (Cilimboz sonrası, Buttim, Büyük Balıklı) yerinden örneklik alanlar seçildi. Nilüfer çayında meydana gelen kirlenmenin ekolojik sistemdeki etkilerini gözlemlemek için çay kenarında yayılış gösteren Rumex obtusifolius L. subsp subalpinus (Schur.) Celak ve Polygonum lapathifoliwn L. bireyleri ve bulundukları alandan toprak (0-15 cm) örnekleri toplandı. Toprak örneklerinde bitkilerce alınabilir element içerikleri amonyum asetat (pH:7.33) tamponunda tayin edildi. Bitki örnekleri toprakaltı (kök ve gövde), topraküstü gövde ve yaprak kısımlarına ayrıldı. Bitki materyalleri 6 ml HNO3 ve 4 ml HC1 karışımında mikrodalga fırınında ergitildi. Toprak ve bitkide element düzeyleri (Fe, Mn, Ni, Cr, Cu, Zn) Tubitak BUTAL'da ICP-MS Agilent® 7500 Series cihazında analiz edildi. Araştırılan türlerden Rumex obtusifolius Fe, Ni ve Cr elementlerini yüksek deriştirme kapasitesine ve Zn ve Cu için deredeki kirlilik düzeyini yansıtıcı özelliğe sahip olduğu; Polygonum lapathifolium türünün ise araştırılan tüm elementler için deriştirme özelliğine sahip olduğu belirlenirken yansıtıcılık özelliği sadece Zn için saptandı. Ayrıca, Polygonum lapathifolium türünde Fe, Ni, Cr, Cu köklerde, Mn ve Zn yapraklarda daha yüksek düzeyde biriktirildiği saptandı. Bu çalışmada, araştırılan metallerin birikim düzeylerinin türe göre değiştiği ve bitki içerisindeki dağılımın metale özgü bir model oluşturduğu saptandı.

Bursa is one of the most important industrial and agricultural cities of Turkey. The fast and uncontrolled development in the industry increased the environmental pollution. Especially ground waters have been polluted with industrial wastes and heavy metals. Nilüfer stream, which is the most important water source of Bursa city and runs through its, has been polluted. In our research, one sample site from the point which is not given industrial wastes (Buski) and three sample sites (Cilimboz, Buttim, Büyük Balıklı) from contaminated areas were chosen. The plant samples of Rumex obtusifolius L. subsp subalpirms (Schur.) Celak and Polygonum lapathifolitan is spread around the Nilüfer stream and their soils (0-15 cm) were taken for the determining of the ecological effects of wastes. Available element contents of soils were analyzed in ammonium acetate (pH: 7.33). The plant samples were divided into belowground parts (roots and stems), aboveground stems and leaves. Plant materials were digested with 6 ml HNO3 and 4 ml HC1 solution in microwave oven. All soil and plant material solutions were analyzed by ICP-MS Agilent® 7500 Series for Fe, Mn, Ni, Cr, Cu, and Zn in Tübitak BUTAL. It was determined that Rumex obtusifolius have potential to concentrate the Fe, Ni, Cr and it reflects the Zn and Cu pollution in the stream. Also it was determined that Polygonum lapathifolium have potential to concentrate all examined elements and it reflects only the Zn pollution in the river. In addition it was found that Fe, Ni, Cr, Cu were accumulated in roots whereas Mn and Zn were accumulated in leaves of Polygonum lapathifolium. In this study, it was concluded that the accumulation of heavy metals was varied depending on the species and the model of metal distribution was specific to species.