Uluslararası Hukuk açısından uluslararası nehirler ve Fırat-Dicle Nehirlerinin hukuksal statüsü

Abstract

Bu tez, dört bölümden oluşmaktadır. Tezin ilk bölümünde ulaşım dışı uluslararası nehirlerin mahiyeti üzerinde durularak, bunların hukuksal statüleri ve tarihsel gelişimleri ele alınmıştır. Aynı nehirleri paylaşan Devletlerin egemenliklerinin ne şekilde etkilendiği yukarı ve aşağı Devlet açısından ele alınmış ve faydalanma hakkı öğretide gelişen farklı yaklaşımlar çerçevesinde tartışılmıştır. Ulaşım dışı uluslararası nehirlerle ilgili uluslararası hukukun nasıl geliştiğini, bu nehirlerden faydalanmayla ilgili ne gibi ilke ve kuralların oluştuğu konusunda Uluslararası Hukuk Derneği ile Birleşmiş Milletler Uluslararası Hukuk Komisyonunun yaptığı çalışmalar ve uluslararası yargı organlarının bu hukukun gelişmesine olan katkıları incelenmiştir. Konunun hukuksal çerçevesi incelendikten sonra sınır aşan nehirlerle ilgili yapılmış olan belli başlı uluslararası antlaşmalar incelenerek, bu antlaşmaların uluslararası ölçekte ne kadar örneklik teşkil ettikleri irdelenmiştir. ikinci bölümde Türkiye'deki uluslararası nehirlerin durumu ve yapılan antlaşmalar incelenmiştir. Üçüncü ve dördüncü bölümlerde ise Türkiye'den kaynaklanıp Suriye ve Irak'a aktıktan sonra birleşerek, Basra Körfezi'ne dökülen Fırat ve Dicle nehirlerinin özellikleri belirtilerek kıyı Devletlerin bu nehirlere yaptıkları katkı ile bunlardan ne kadar faydalandıkları projeleriyle birlikte araştırılmıştır. Her iki nehirle ilgili ne gibi düzenlemelerin yapıldığını tarihi gelişimiyle birlikte değinilmiş ve bu sulardan faydalanmayla ilgili zamanımıza kadar süre gelen sorunun çözümüne dair üç kıyı Devletinin farklı görüşleri tartışılmıştır. Birinci bölümde değinilen su hukuku ilkeleri ışığında bu nehirler üzerinde her üç devletin hakkaniyete dayalı makul kullanım ve katılıma dayalı antlaşma sağlanması sürecini etkileyen faktörlerin neler olduğu araştırılmış ve sorunun çözümüne ilişkin öneriler sunulmuştur.

The thesis consists of four chapters. In the first chapter, emphasizing on the reality of non-navigational International watercourses it gives details about their historical development and legal statutes. It researches how much the shared watercourses utilized by co riparian States effects the sovereignty of State from the point of view of upstream and downstream States. The right of utilizing the shared watercourse is discussed in the light of evolving different doctrines. Examining the developments recorded in the law of transboundary watercourses this chapter analyses widely the studies undertaken by International Law Association and International Law Commission of United Nations to codify and develop the customary vvatercourse Iaw. The significant contributions of intemational tribunals to this law are researched. After investigating the legal framework of the issue, this study examines most important and critical treaties relevant to utilizing transboundary watercourses, and evaluates these treaties on the context of how much they can be models in tire intemational criterion. In the second chapter, the statutes of intemational rivers in Turkey and the treaties relating to them are examined. In the third and fourth chapter, this study identifies characteristics of Euphrates and Tigris Rivers both originating in the mountains of eastem Turkey and flowing into Syria and Iraq. Before joining the sea at the head of the Persian Gulf, these rivers ünite in Southern Iraq, and combined flow called Shatt al-Arab empties into the Gulf. The study researches how much the co riparian States utilize waters of these rivers and how much they contribute waters to the rivers altogether with their projects. The regulations arranged by riparian States for using waters of the two rivers are investigated through historical progress. The factors causing not to reach an agreement comprehensive by riparian States and Solutions to the issue are discussed. The problem is examined in the light of relevant rules of intemational water law stated in the first chapter and Solutions are researched in the context of principle of equitable and reasonable utilization.