Bazı nohut çeşitlerinin ( Cicer arietinum L. ) agronomik ve teknolojik karekterleri üzerinde bir araştırma

Abstract

Araştırma 1989-9091 yıllarında U.Ü Ziraat Fakültesi Araş¬tırma ve Uygulama Çiftliğinde yapılmıştır. Araştırmada 22 adet nohut hat ve çeşidinin, agronomik karakterleri olarak ele alınan, bitki boyu, ilk baklanın yerden yüksekliği, bitkide anadal ve dalcık, fertil bakla, tane sayısı, baklada tane sayısı, bitkide tane verimi, 1000 tane ağırlığı, bakla boyu, bakla genişliği, tane verimi, biyolojik verim, hasat indeksi, çıkıştan çiçeklenmeye kadar gün sayısı, çiçeklenme süresi, vejetasyon süresi, antraknoza (Ascochyta rabiei Pass. Labr.) ve kışa dayanıklılık durumları, yatma gözlemleri ile teknolojik karakterler olarak ele alınan, protein oranı, yağ oranı, pişirme süresi, su alma kapasitesi , su alma indeksi, şişme kapasitesi, şişme indeksi ve kabuk oranı incelenmiştir. Bitki boyu bakımından çeşit ve hatlar 1990 yılında 30.1-41.6 cm arasında değer alırken, 1991 yılında 65.5-73.7 cm arasında değişmiştir. Il.C-195 her iki yılda da ( 41.6, 73.7 cm) en Fazla bitki boyuna sahip çeşit olarak saptanmıştır. ILC-195, 4N-1024/1, 4N-91/1-3, ICC-6304, ICC-5566, ICC-5124, ICC-2106 çeşit ve hatları uzun boylu olmaları ve yatmamaları nedeni ile bitki boyu bakımından makinalı haşata uygun çeşit olarak saptanmıştır. Çeşitlerin ilk baklalarının yerden yükseklikleri 1990 yılında 17.3-30.5 cm arasında bulunurken, 1991 yılında 42.2-53.2 cm arasında saptanmıştır. Makinalı hasat için önemli olan, bitki boyu ve ilk baklanın yerden yüksekliği özelliğini birlikte içeren ILC- 195, 4N-1024/1, 4N-91/1- 3, TCC-6304, ICC-5566, ICC-5124, ICC-2106 makinalı hasata uygundur. Çeşitlerin ortalama anadal sayıları 1990 yılında 3.5 adet (3.0-4.1 adet), 1991 yılında 3.1 adet (2.8-3.4 adet) bulunmuştur. Ortalama dalcık sayısı da sırasıyla yıllara göre 7.9 adet (6.6-9.9 119 adet), 7.6 adet (6.7-9.2 adet) olarak saptanmıştır. Çeşit Ve hatların iki yıllık ortalama değerleri üzerinden bitkide fertil bakla sayısı 14.3 adet, bitkide tane sayısı 16.1 adet olarak bulunmuş¬ tur. En fazla bakla (20.9 adet) ve tane sayısı (24.2 adet) 11 sıra numaralı 4N-1024/1 ’ den elde edilmiştir. En az bitkide bakla sayısı (10.4 adet) 4N-l024/1’de en az tane sayısı da (11.5 adet) Kırmızı Nohutta saptanmıştır. Baklada tane sayısı yıllara göre sırasıyla 1.02-1.21 adet (1.08 adet), 1.03-1.28 adet (1.16 adet) arasında bulunmuştur. Çeşit ve hatların iki yıllık bitki tane verimi ortalama 5.82 gr. olarak saptanmıştır. Bitki tane verimi ICC-6304 hattında en az ( 4.73 gr ), 4N-1185’de 6.86 gr ile en fazladır. 1000 tane ağırlığı bakımından çeşit ve hatlar 1990 yılında 255.0-533.0 gr (394.9 gr ), 1991 yılında 251.3-528.5 gr (397.1 gr) arasında değer almıştır. Hor iki yılda da en fazla 1000 tane ağırlığı5 sıra numaralı 4N-495/2’ye aittir. İki yıllık ortalamaya göre çeşitlerin ortalama bakla boyu 2.37 cm (2.02-2.51 cm), bakla genişliği 1.08 cm (0.98-1.15 cm)bulunmuştur. Çeşit ve hatların ortalama tane verimi 1990 yılında 177.0 kg/da (150.0-206.8 kg/da), 1991 yılında 171.9 kg/da (124.2-239.1 kg/da) bulunmuş olup, yıllara göre çeşitlerin tane verimleri değişik olmuştur. Biyolojik verim 1990 yılında 10.29 gr/bitki, 1991 yılında 16.0 gr/bitki olarak, hasat indeksi ise yıllara göre sırasıyla 0.58 (0.51-0.65), 0.35 (0.28-0.41) olarak saptanmıştır. İkinci yıl da biyolojik verimin artması ile hasat indeksinde düşüş olmuştur. Çıkıştan çiçeklenmeye kadar gün sayısı yıllara göre sırasıyla 52.0-61.0 gün (56.3 gün), 52.5-68.0 gün (61.1 gün) arasında değişmiştir. Çiçeklenme süresi yıllara göre sırasıyla 30.1 gün (26.0-35.3 gün), 38.7 gün (32.3-45.3 gün), vejetasyon süresi de sırasıyla 116.8 gün (113.0-119.3 gün), 122.6 gün (112.3-128.0 gün) olarak saptanmıştır. 4N-1185 en erkenci çeşit olarak belirlenmiştir. Antraknoz gözlem sonucuna göre 11 sıra numaralı 4N-1024/1 yüksek derecede dayanıklı, ICC-6304, ICC-5566, ICC-5124, TCC-2106 dayanıklı, ICC-195 ve Tescilli çeşit Eser 87 dayanıklı-toleranslı, 11,0-91 toleranslı-hassas olarak bulunurken diğer tüm hat ve çeşitler yüksek hassas bulunmuştur. Kışa dayanıklılık gözlem sonucuna göre 13 sıra numaralı Kırmızı Nohut tüm parsellerde ölürken, 4N-1240, TR-42186 yüksek to1 erans1 1-dayanıkİı olarak saptanmıştır. Antraknoza direnç durum¬ları da dikkate alındığın da 4N-1024/1, ILC-195, Eser 87,ICC-6304, 100-5566, 100-5124, ICC-2106'nın Bursa koşullarında kışlık olarak ekilebilecekleri gözlemlenmiştir. Denemenin yürütüldüğü yıllardan sadece 1991 yılında yer yer yolma olmuştur. 4N-1024/1, ILC 195, Eser 87, ICC-6304, ICC-5566, göstermiştir. ICC 5124, ICC 2106 en az yatma eğilimi gösteren çeşit olarak saptanmıştır. Bitki boyu ilk baklanın yerden yüksekliği (r=0.745**, r = 0 .524**), vejetasyon süresi (r=0.360 , r=0.349 ) ile olumlu önemli; ilk baklanın yerden yüksekliği, vejetasyon süresi ile $ « î s (0.279 , 0.763 ) olumlu önemli; bitkide fertil bakla sayısı, bitkide tane sayısı (r=0.956**, r=0.982**), bitki tane verimi (r=0.480**, r=0.819**), ile olumlu önemli bakla boyu (r=-0.238**, r=-0.336**), bakla genişliği (r=0.212 , r=0 .308 ) ve 1000 tane ağırlığı (r=0.398**, r=-0.562** ) ile olumsuz ve önemsiz ilişki gösteriştir. Bitkide tane sayısı, bitki tane verimi (r=0.446**, 0.808** ) biyolojik verim (r=0.519**, r=0.644** ) ile olumlu ve önemli; 1000 tane ağırlığı (r=-0.426**, -0.593** ), bakla boyu (r=-0.246**, r=0.361**), bakla genişliği (r=-0.233** , r=-0.338** ) ile olumsuz önemli; baklada tane sayısı 1000 tane ağırlğı ile ( r0-0.590**,-0.271**) olumsuz önemli ilişki göstermiştir. 1000 tane ağırlığı ile bakla boyu (r=0.418**, r=0.533** ), bakla genişliği (r=0.435** , r=0.522** ); tane verimi ile bitkide fertil bakla (r=0.278** ,r=0.408** ), bitkide tane sayısı (r=0.451**, r-0.419 ), hasat indeksi (r=0.556**, r=0.615**) arasında olumlu ve önemli ilişki bulunmuştur. Biyolojik verim, bitkide bakla sayısı (r=0.519** ,-r = 0.678** ) bitkide tane sayısı (r=0.511** , r=0.664** ) bitki tane verimi (r=0.950**, r=0.938** ) ile olumlu ve önemli; hasat indeksi, bitkide tane sayısı (r= 0.420**, r=0.529** ) bitki tane verimi (r=0.420**, r=0.363**), bakla genişliği (r=0.203** , r=0.233** ) ile olumlu ve önemli , vejetasyon süresi ile olumsuz önemli (-0.412 ,r=-0.229** ) ilişki göstermiştir. Çıkıştan çiçeklenmeye kadar gün sayısı, çiçeklenme süresi (r=0.423** ,r=0.753**), 1000 tane ağırlığı (r=-0.215**,r=-0.423**)ile olumsuz önemli, bitki boyu (r=0.635** , r=0.78**), ilk baklanın yerden yüksekliği (r=0.635** , r=0.559**) vejetasyon süresi (r=0.494** , r=0.670** ), baklada tane sayısı (r=0.388**, r=0.290**) ile olumlu ve önemli ilişki göstermiştir. Çeşit ve hatların protein oranı %16.44-19.78 (% 18.58), yağ oranı %5.61-7.39 (%6.24), pişme süresi 108.8-191.3 dakika (139.3 dakika), su alma kapasitesi 0.22-0.51 (0.36),su alma indeksi 0.92- z 1.12 (1.01),şişme kapasitesi 0.18-0.52 (0.35), şişme indeksi 0.56-1.71 (1.00), kabuk oranı %3.83-5.68 (%4.57) arasında bulunmuştur. İri taneli çeşitler daha uzun, küçük taneli çeşitler daha kısa sürede pişme eğilimindedir. Leblebilik olma şansı en fazla olan, yağ oranı bakımından da en yüksek değere sahip olan Kütahya- Gediz orijinli kırmızı nohuttur. Bundan başka Bursa orijinli ILC- 23, Amasya orijinli 4N-91/1, Karacabey orijinli 4N-495/2, Amasya orijinli TR--42357, 4N-91/1-3, Canıtez 87 ve Kemalpaşa nohutunun leblebilik olma özelliği iyidir.

This study was carried out with 22 strains and varieties of clıicltpea ( Cicer arietinum L. ). The objective of this study was to investigatc somc agronomic and technological straits and their rnlalion ships in strains and varieties; to determine strains and varheties resistant to winter and antranchnose ( Ascocyhta rabiei pas:;" Labs. ) , w.ith high yielding, coocking in short time having high protein and oil content, good roasting quality and suitable for nınchanical harvesting. Acc-ording to the results of the study, the strains and va- rieties such as TLC-195, 4N-1024/1, 4N-91/1-3, ICC-6304, ICC-5566, TCC-4124 and ICC-2106 having tali, unlodging stem and with their firsl 1ngume higher from surface were found to be suited for me < ■ hanio a 1 h a ı' ves t . The observat i ona] results obtained from antrachnose resis- tanco and w i n t. e r hard i nes s indicated that the strains and varieties 4N-1024/1, ILC-195, Eser 87, ICC-6304, ICC-5566, ICC-5124 and ICC- 2106 c.oulci be grown in winter under the conditions of Bursa. It was dfiterminod that the big-seeded varieties took long time to be coohcd and Kırmızı Nohut ( Red Chic.kpea ) originated from Kütahya Gediz had a good quality as a raasted chickpea.