Din ahlak ekonomi ilişkisinin sosyolojik analizi: Kapitalist zihniyetin değerlendirilmesi (Adam Smith ve İbrahim Hakkı örneği)

Abstract

Kendisiyle ve toplumuyla ilişkisi çerçevesinde insanlığın yaşam biçimiyle birlikte moral ve fizik çevresini etkileyen küresel atmosfer, hem bu havayı teneffüs eden insan teki, hem de manevi ilimler mensubu olarak gündemimizi yoğun bir şekilde meşgul etmektedir. Bu durum henüz bu denli küreselleşmeden önce de yaygın biçimde modernleşen ve kapitalistleşen dünyanın aynı bağlamda etik/aksiyolojik, sosyolojik,ekolojik ve hepsinin kavramsal ortak paydası olarak manevi açıdan değerlendirilmesi ve eleştirilmesi elzem kılmaktadır. İşte bu lüzam araştırmanın ivmesini teşkil etmiştir. İşe nereden başlamalıdır? sorusuna verilen on sekizinci yüzyıl cevabı, belkide bugünün şikayetine konu olan bütün kaotik ve menfi tablonun, dünden habercisidir:Araştırmamız o güne kadar, toplumun nabzına yerleşerek gelenekselleşen inanç değerlerinin özellikle Batı yönünden esen bir rüzgarla nasıl ve niçin savrulduğuna da cevap aramıştır. Çalışmada bu işlem, din-ahlak-ekonomi ilişkisinin, kavramsal ve tarih çerçevede ele alındığı birinci bölümde gerçekleştirilmiştir.Gerçekten de on sekizinci yüzyıla kadar din, ahlak, ekonomi arasındaki kuvvetli ilişkinin, araştırmada ortaya konan sebeplerle kırılmış olması; bu yüzyılın tecrübelerinden hem bu yönüyle hem de ilişkinin yeniden nasıl kurulabileceğinin kurgulandığı günümüzde istifade etmeyi mümkün kılmaktadır. Sermayenin moral değerleri bir yana iterek tek ölçüt haline gelmesinde düşünsel ve ekonomik pratikler açısından büyük payı olan İngiltere ve bu kültür coğrafyasının ürünü olarak bir ayağıyla otonom da olsa ahlaki değerlere, diğeriyle kapitalist zihniyete basan Adam Smith böylece tezin, üzerinde yükseldiği temel sütunlardan birini teşkil etmiştir. Ani ve tahripkâr biçimde gelişen dış etkiler sebebiyle varlık-bilgi-değer manzumesinin üzerine kurduğu medeniyetin üstünlüğünün sarsıldığını henüz tam anlamıyla hissetmeyen ve kendi geleneksel rotasında ihlasla yol almaya çalışan Osmanlı ve onun, yeni gelişmelerle klasik yaklaşımları cem etme çabasıyla temayüz eden bir ürünü olarak Erzurumlu İbrahim Hakkı, sütunlardan diğeridir. Her iki düşünürün din, ahlak ve ekonomik görüşleri ile hayatları, eserleri, dönemlerinin düşünce ve sosyoekonomik yapısı XVIII. Yüzyılda Din-Ahlak-Ekonomi İlişkilerinin Sosyolojik Analizi (Adam Smith ve Erzurumlu İbrahim Hakkı Örneği) başlığı altında, ikinci bölümde ele alınmıştır. Düşünürlerin görüşlerinin, yorumlardan uzak bir biçimde analiz edilmesi, sonuç bölümünün kapsamlı bir mukayese ve değerlendirmeyi gerektirmesine yol açmıştır.

The global atmosphere, which affects ones lifestyle together with his moraland physical environment within the context of his relations with himself and the society,have considerable place in our agenda both as an individual living in this atmosphereand as a member of spiritual studies.That makes it necessary to question and assess the world which has been`modernized and capitalized long before it is globalized from the point of ethical-axiological, sociological , ecological and as a common point for all, spiritual point of view.This necessity is the motive behind our study.The answer to the question `where to start is `18th century. This takes us tothe roots of todays chaotic and negative picture: This study is in search of an answer tothe question why and how such strong values and beliefs were blown away by Westernwinds. The focus to this issue is in the first chapter in which the relation betweenreligion-morality and economy were assessed in historical and conceptual terms.The fact that the strong connection between religion-morality and economywere broken by the reasons mentioned in that chapter makes it possible to havecomparisons with contemporary situation and getting useful conclusions forreconstructing that connection.Britain has great theoretical and practical responsibility in the process of`capital becoming the dominant criterion against moral values. As a product of thiscultural environment Adam Smith is one of the basic pillars of this study with his standas the creator of a capitalist mindset at the same time with his rather autonom moralvalues.The Otoman Empire which was going on its route sincerely in those timeswithput being aware of the fact that the civilization it established on the harmony ofexistence-wisdom-and values were being shaken by drastic and devastating forces fromoutside, and Erzurumlu İbrahim Hakkı as the representative of the efforts ofamalgamazing classic approaches with the new ones constitutes the second pillar of ourstudy.The religious, economical and moral thoughts, lives and the socio-economicenvironment of both thinkers are in the second chapter called `The Sociological Analysisof Relations Between Religion-Morality- Economy in the 18th Century (Adam Smith-Erzurumlu Ibrahim Hakkı Model)The analysis of the thoughts of these thinkers without interpretationsnecessitated a comprehensive comparison and assessment in the `conclusion chapter.