Türkiye’nin modernleşmesi bağlamında pozitivist olmayan ilerleme düşüncesi: Mustafa Şekip Tunç’ta terakki fikri

Abstract

Tarihte sürekli ve çizgisel bir gelişmeyi ifade eden, Batı düşüncesindeki kullanımı özellikle Aydınlanma döneminden itibaren ivme kazanan “ilerleme” (terakki, progress), son dönem Osmanlı düşüncesi ve erken Cumhuriyet dönemi fikir hayatının merkezî kavramlardan biri olmuştur. Bununla birlikte, geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet aydınları modernleşmenin yöntemleri açısından farklı telakkilere sahip oldukları gibi ilerleme konusunda da fikir ayrılıklarına düşmüşlerdir. Nitekim erken Cumhuriyet döneminin önde gelen düşünürleri arasında yer alan ve anti-materyalist, anti-pozitivist ve ruhçu bir felsefeyi benimseyen Mustafa Şekip Tunç, ilerleme kavramını tarihi gelişimi içinde ele almış ve Fransız filozof Henri Bergson’un “süre (duree)” ve “hayat hamlesi (elan vital)” kavramlarından yola çıkarak, Cumhuriyet modernleşmesine Ziya Gökalp-Emile Durkheim çizgisi dışında alternatif bir felsefi istikamet vermek istemiştir. Bu bağlamda tezin konusu; Mustafa Şekip Tunç’un düşüncelerinden hareketle, ilerleme düşüncesinin Türkiye’nin modernleşmesi bağlamında toplumsal, kültürel ve siyasi olarak nasıl bir içerik kazandığının analizini yapmaktır. Tezin amacı ise; Mustafa Şekip Tunç’un terakki fikrini çözümleyerek erken Cumhuriyet dönemi modernleşme anlayışları arasında pozitivist olmayan bir modernleşme anlayışının öncüllerini ve farklılığını ortaya koymaktır.

The concept of progress, which reflects a continuous and linear development in history and gained momentum especially since the Enlightenment in Western thought has been one of the Central concepts of the late Ottoman thought and early Republican intellectual life. However, the late Ottoman and early Republic intellectuals differ from each other in terms of progress due to their differing perceptions about the methods of modernization. As a matter of fact, Mustafa Şekip Tunç, among the leading thinkers of the early Republic period and adopted an anti-materialist, anti-positivist and spiritualist philosophy which based on the ideas of Bergson's “duration (duree)” and “vital force (elan vital)”, dealt with the concept of progress in its historical development and tried to give an alternative philosophical direction to the modernization breakthrough of the Republic outside the line of Ziya Gökalp-Emile Durkheim. İn this respect, the subject of the thesis is to analyze Mustafa Şekip Tunç's idea of progress in the context of Turkey’s modernization. The aim of the thesis is to analyze Mustafa Şekip Tunç's idea of progress and to reveal the difference of the non-positivist understanding of modernization among the modernization conceptions that emerged after the foundation of the Republic.