Türkiye'de katma değer vergisi uygulamasında tek oranlı yapı önerisi ve değerlendirilmesi

Abstract

Katma Değer Vergisi; kamu gelirleri içerisindeki sahip olduğu yüksek pay ve uygulanış biçimi bakımından oldukça önemli bir maliye politikası aracıdır. Lakin tüketim odaklı bir dolaylı vergi olması sebebiyle, düşük gelirlilerin üzerinde yarattığı ekonomik yük hususunda çoğu zaman eleştirilmiş ve bu durum çeşitli korumacı uygulamalar doğurmuştur. Hâkim görüş olarak kabul edilen KDV modeli; yüksek bir standart oran, geniş tabanlı indirimli oranlar ile çok sayıda muafiyet ve istisnalardan teşekkül bir yapıdır. Fakat yapılan pek çok araştırmada ve uygulama sonuçlarının değerlendirilmesinde; çoklu oran sisteminin düşük gelirliler üzerindeki korumacı etkisinin istenilen etkiyi veremediği; çeşitli mal ve hizmet gruplarını birden fazla vergi oranına göre tasnif etmenin ve bunları sık sık değiştirmenin yanı sıra beraberinde çok sayıda istisna ve muafiyet getirmenin, vergi adaletine hizmet etmediği, hatta mevzuatı ve uygulamayı oldukça karmaşık bir yapıya sokarak uygulayıcılar nezdinde oldukça zorlu bir durum yarattığı belirtilmektedir. Bütün bunlar, vergi uyumunu düşürerek potansiyel matrahın vergilendirilmesinde istenilen etkinliğin sağlanamamasına yol açmaktadır. Bu çalışmada; çeşitli dünya ülkelerindeki KDV rejimleri ve oran uygulamaları mukayeseli olarak değerlendirilerek çoklu oran ile tek oran uygulamaları çeşitli yaklaşımlarla incelenmiş ve tekli oran sisteminin üstün yanları belirtilmiştir. Ülkemizdeki KDV uygulamasında yaşanan belli başlı problemler irdelenerek, çok oranlı ve karmaşık bir vergi sisteminin, mükellefler ve vergi idaresi nezdinde yarattığı sorunlara değinilmiştir. Hâlihazırda yaşanan indirimli oran iade ve vergi yükü problemleri ile mükelleflerin vergi uyumundaki eksikliklerine karşın, tek oranlı basit ve sade bir KDV sistemi, çözüm önerisi olarak sunulmuştur.

Value-added tax; It is a very important fiscal policy tool in terms of its high share in public revenues and its flexible implementation. However, since it is a consumption-oriented indirect tax by its nature, it has often been criticized for the economic burden it creates on low-income people, and this situation has led to various protectionist practices in the eyes of the states. VAT model accepted as the prevailing opinion; It is a structure made up of a high standard rate, broad-based discounted rates, and numerous exemptions and exceptions. However, in many studies and evaluation of application results; the protectionist effect of the multiple rate system on low income earners could not have the desired effect; It is stated that classifying various groups of goods and services according to more than one tax rate and changing them frequently, as well as bringing many exceptions and exemptions, does not serve tax justice, and even creates a very difficult situation for practitioners by making the legislation and practice quite complex. All these reduce tax compliance and lead to the inability to achieve the desired efficiency in taxation of the potential base. In this study; VAT regimes and rate practices in various world countries were evaluated comparatively, and the multiple rate and single rate practices were examined with various approaches and the superior aspects of the single rate system were indicated. By examining the main problems in VAT practice in our country, the problems created by a multi-rate and complex tax system for taxpayers and tax administration are mentioned. A simple and plain VAT system with a single rate has been presented as a solution proposal, despite the current reduced rate refund and tax burden problems and the deficiencies of taxpayers in tax compliance.